Хятадууд Күнзийн сургаалийн түлхүүр ойлголт болох “ёслол”, “ачлал” хоёрыг дэлхийн бусад “зэрлэг бүдүүлэг” улс үндэстнээс ялгаруулах соёл иргэншил гэж үздэг байв. Тиймээс хаадын оршуулга нь асар нарийн төлөвлөсөн “ёслол” болон хааны араас гашуудах “ачлал” хоёрт төвлөрнө. Хааныг хойд насанд нь үйлчлэг гэж татвар эмс, зарц шивэгчдийг нь хамт оршуулна.

Мэдээлэл авах үндсэн арга нь ам дамжсан яриа учраас монголчууд хэдэн мянганы турш сэтгэлгээний хувьд тас хар, цав цагаан хоёрын хооронд л амьдарч иржээ. Ертөнцийн сайн юмны цуглуулга болсон домогт баатар, муу муухайн үүр овоохой болсон муу баатар хоёрыг л танина уу гэхээс завсрын чанар, хүн, шинжийг хүлээж авдаггүй, чадвар ч мөхөс.

Хөгжил дэвшил нь дэлхий нийтэд үлгэр мэт яригдаж буй Катар улсаас манай улс суралцах зүйл их байна. Хамгийн гол нь байгалийн баялгаасаа хумсалсан мөнгөө гадагшаа гаргаж оффшорт нуудаг бус дотооддоо зарцуулдаг болох хэрэгтэй.

Энхрий хайрт нэг нам, суут ганц жолоодогч тахин шүтдэг коммунист хэвшил чөлөөт зах зээл ардчилалтай гал ус шиг. Гэхдээ гол түгжээ-хуулиар амьдарч үзээгүй залхаг монгол хүн. Азтай монгол хүн гэж хөөрдөг өтгөс ч цөөнгүй. Амлалтаар сонгогдох, халамжаар амьдрах хоёр ихэр юм.

Нэг ёсондоо Улаанбаатар хотын хувьд ШТС-ууд дизель түлш худалдаалахгүй байна. Нөөц байхгүй, хэзээ түлш ирэх тухай ч тодорхой мэдээлэл байхгүй...

Магадгүй Жян “бурхан” мэт шүтэгдсэн Мао, өтөл настай Дэн, намын аппаратчик Ху нарыг бодвол орчин цагийн Хятадын хамгийн энгийн дүр төрхөөрөө алдаршсан удирдагч байсан биз. Тэрээр Константин Симоновын шүлгүүдийг цээжээр уншиж, Подмосковные вечера-г дуулж, лимбэ үлээж, ятга тоглож, уран бичлэгээр шүлэг бичдэг байв. Төрийн концерт үзэж байснаа Улс төрийн Товчоогоо тайзан дээр бүгдийг нь гаргаж, дуу дуулуулаад өөрөө удирдаач болчихсон гараа өргөж буй бичлэг нь бий.

Тиймээс С.Эрдэнийгээ үсдэж чирж, зодохоос илүү учир зүйгээ олсон нь АН-ын өнөө, маргаашийн улс төрийн замналд чухал.

Амаргүй л юм, хэлэхэд. Цаашдаа бааж, шээхээ болихоос өөр гарц алга. Наад өтгөн шингэн чинь цэвэрлэх байгууламжаар дамжаад Туулын усанд юүлэгдэж байна. Таминь энэ чинь, Чингис хааны ууж байсан Хатан туул шүү дээ гээд бодчих. Тэнгэрээс хэн харж байгаа билээ, манайхаан? Тийм ээ, Чингис хааны сүнс харж байгаа. Жорлондоо орох гээд үзээрэй, чи!

Хэмнэе гээд ч хэмнэх юмгүй, ёстой бүсээ чангалсаар байгаад бараг гол нь тасрахдаа тулсан, үндсэндээ бүр тартагтаа тулсан ард түмэндээ Их хурлын дарга Г.Занданшатар “Та бүхэн тансаг амьдарч байна. Одоо хэмнэлтийн горимд шилжинэ” гэх утга бүхий үгийг чуулганы индрээс хэлж байгаа юм даа.

Социализм яагаад нурсан хамгийн том шалтгаан нь өртгөөсөө хямд үнэ юм. Хэт хямд үнэ тавихаар очер дараалал, хомстол үүснэ. Хомстлоос шалтгаалж арын хаалга, авлига үүснэ. Өнөөдөр дэлхийд нүүрсний үнэ 100 доллар байхад Багануурын уурхайн нүүрсийг 15 доллараар ДЦС-уудад борлуулж, ДЦС-ууд цаашаа 500 төгрөгийн өртөгтэй эрчим хүчийг 300 төгрөгөөр борлуулж, үйлдвэрлэх тусмаа алдагдалд орж байна.

Тусгаар тогтнол гэх үгнээс (нэг ёсны амлалт) тойруулаад байсан нь ийнхүү ил боллоо.

Ямар ч том, жижиг асуудал угаасаа хүнээс эхлээд хүнээр дуусдаг хойно доо.

Тэдэнтэй ярилцахад, ээж аав гэртээ ажлаа үүрч ирдэг, утсандаа илүү ач холбогдол өгдөг, багш нар групп чатны цаана ч уншиж байгаа хүүхдийн "сэтгэлзүй байгаа" гэдгийг бодолцдоггүй зэрэг сэтгэгдэл түлхүү сонсогдож байсан нь 13-тай дүүтэйгээ биш 33-тай багштай, 44-тэй аав ээж нартай хэвлэл мэдээ, мэдээллийн суурь боловсрол, цахим хэрэглээний талаар түлхүү ярилцах, тулж ажиллах хэрэгтэй юм байна гэдэг бодол түрүүлж байв.

Тува нь СССР-ийн бүрэлдэхүүн орсноосоо хойш өдий хүртэл Оросын хамгийн ядуу районд тооцогдсоор ирлээ. 2017 оны статистикаар хүн амын 40 гаруй хувь нь ядуурлын доод төвшинд хүрчээ. Тус улсад хүүхдийн ядуурал урьд өмнө байгаагүй өндөр түвшинд байна. Хүн амын бүтцэд хүүхдийн тоо 35 орчим хувьтай байгаа бөгөөд ажлын байргүйн улмаас ихэнх гэр бүл тэтгэмж халамжаар амьдардаг.

“Эрх баригчид гадаад бодлого дээрээ олон удаа түдгэлзсэн хариу өглөө” гэх шүүмжлэл үнэхээр байгаа онохгүй гэдгийг энд онцолмоор байна. Жишээлбэл, Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх НҮБ-ын чуулганд оролцож байхдаа “Украины ерөнхийлөгч В.Зеленскийгээр үг хэлүүлэх эсэх" санал хураалтад түдгэлзсэн санал өгөхөд манайхан баахан муулсан. Жинхэнэдээ бид л тийм санал өгч байгаа хэрэг шүү дээ.