Энэхүү бэсрэг судалгаанд гарчигийн нэртэй таарсан ойлголтууд болох Юилипсийн муруй,гарцын зөрүү,NAIRU гэх мэт төв банкууд голчлон хэрэглэдэг ойлголтуудын талаар авч үзэхгүй харин Монгол улсын хөдөлмрийн зах зээл дээр яг юу болоод байгаа,яагаад ажил олгогчид“ ажиллах хүч олдохгүй байна” гэж яриад байгаа болон төрийн албаны данхайлт ямар үр дагавартай байгаа гэм тулгамдсан асуудлуудын шалтгааныг олоход чиглэгдсэн болно.

Увс аймгийн нэгэн зууны ойг ёстой нижгэр тэмдэглэв. Түүхийн хар цагаан толбууд ор мөргүй алга болов. Харин Жамбын Батмөнх гэж түүхэн хүн тэр аймгаас төрсөн шүү, алдаршуулъя, хойч үедээ таниулъя гэсэн уриа бүхий пост, жиргээ үлэмж явж байна. ​

Польшийн зохиолч Марэк Хласко (1934-1968) нь богино өгүүлэл, туужийн том мастер байсан. Ердөө бага сургууль төгссөн (манай Чойном шиг) жолооч мэргэжилтэй тэрээр хорь гаруйхан насандаа дайны дараах залуусын шүтээн болон тодорсон. Гэвч Польшийн коммунистууд үзэл суртлын хувьд шахах болсонд (бас Чойном шиг) тэрээр гадаад эхнэрээ даган түр хугацаагаар Герман руу гарчээ. Эргээд эх орондоо буцаж ирэх гэсэн боловч хүлээн авсангүй, дөнгөж гуч гаруйхан насандаа хүний нутагт өөд болжээ.

2024 оны 3-р сард Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ 30 гаруй эдийн засагчидтай уулзав. Зорилго нь эдийн засгийн байдал, ЗГ-аас хэрэгжүүлж буй бодлогын талаар тэдний бодол санаа, саналыг сонсох гэсэн байх. Уулзалт Монголбанк дээр болж Ч.Хүрэлбаатар, Б.Жавхлан болон Засгийн газрын хэд хэдэн гишүүд оролцож Монголбанкны Ерөнхийлөгч Б.Лхагвасүрэн уулзалтыг хөтлөн чиглүүлэгч (модератор) хийсэн.

Яасан ч юмгүй байсаар Засгийн газар 2 дахь 50 хоног руугаа орчихсон. Тэгж тэгж Ерөнхий сайд: 5 хувийн НӨАТ-ын буцаан олголт өгнө гээд гарч ирэв. Асуудлаа эрэмбэлж байгаа юм алга. УИХ руу оруулж байгаа том арга хэмжээ байхгүй. Сайд нарт нь эрх мэдлийн хуваарилалт, ажил үүргийн хуваарь гэж алга.

Монгол-Японы дээд түвшний уулзалтууд ер бусын эрчимтэй явагдсаныг хялбархнаа тайлбарлаж болно. Дорнод Европт төрийн социализм нуран унаж, тэр тусмаа ЗСБНХУ татан буугдсан явдал бараг л “унтаад босохын хооронд” Монголын гадаад худалдааны 95 орчим хувь гэнэт зогсоход хүргэжээ. Энэ үеийг хүртэл Монголын дотоод зах зээл үлэмж хэмжээнд зөвхөн эдгээр орноос импортолсон бүтээгдэхүүнээр хангагдаж байсан учраас одоо хүн амын хангамжийн байдал ноцтойгоор муудах аюул нүүрлэв. Үүн дээр нэмээд тус орны үйлдвэрүүдэд Зөвлөлтийн техник, технологи давамгайлж байсны үр дагавар сүйрэлд хүргэсэн юм.

Хэн нэгний хөдөлмөр, оюун ухаан, олон жилийн туршилт, судалгаагаар бий болсон технологи /технологийг хүртэл дээрэмдэж биш, худалдаж авдаг болсон дэлхий/, хөрөнгө оруулалт, хүний нөөц болоод туршлагыг “хэнийх ч биш, юу ч биш” гэж үздэг Монголын төрд итгэж хөрөнгө оруулах гаднын хөрөнгө оруулагч олдох уу?

НҮБ-д суух Японы байнгын төлөөлөгчийн 1969 оны долдугаар сарын 28-аар хаягласан захидал Япон, Монголын харилцаанд эргэлт авчирсан юм. Энэ бол Японы төрөөс явуулж буй албан ёсны урилга юм.

Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито, Эрхэм дээд Хатан Масако нарын манай улсад хийж буй анхны төрийн айлчлал. Түүхээ сөхвөл ерөөсөө Японы Эзэн хааны анхны түүхэн айлчлал болох бөгөөд ардчиллын нийтлэг үнэт зүйлс бүхий Монгол Улс, Япон Улсын “Энх тайван, хөгжил цэцэглэлтийн төлөөх Тусгай стратегийн түншлэл”-ийг гүнзгийрүүлж, “хүн төвтэй” харилцаа, хамтын ажиллагааг бэхжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмэр оруулна. Энэ тухай саяхны түүх сөхөж өгүүлье.

Дулааны улиралд унах хур тунадас хэвийн хэмжээнээс багасаж удаан хугацаанд хэт халуун болж, хөрсний чийг ихээр алдагдан хуурайшсанаас болоод өвс ургамал хатаж, мал аж ахуй, газар тариаланд хохирол учруулдаг үзэгдлийг ган гэнэ хэмээн бичжээ. Ганг агаарын, хөрсний гэж хоёр ангилдаг юм байна. Агаарын ган гэдэг нь удаан хугацаагаар дулаарч, хур тунадас орохгүй байнаас агаарын чийглэг эрс буурахыг хэлнэ. Харин хөрсний ган гэдэг нь хөрсөн дахь чийг их хэмжээгээр ууршиж, хатах үзэгдэл юм байна. Манай оронд бүс нутагт унах хур тунадасны хэмжээ нь өөр өөр байдаг. Хэрвээ тэр хэмжээ 50%-иас бага байвал гантай гэж үздэг юм байна. Ган ойн болон хээрийн түймэр дэгдэх урьдач нөхцөл нь болно. За тэгээд, гангийн давтамж нь өвөл болдог зудтай уялддаг. Өөрөөр хэлбэл зун нь ган болсон бол өвөл нь зуд болох хандлага түгээмэл.

Нарны  Аматэрасу бурханы удам, Наран улсын эзэн хааны угсаа  Замбуутивд  үүрд оршин тогтнож, ард түмнийхээ эцэг нь болж, ард түмнээ ивээн тэтгэсээр байна. Эзэн хаанаа хүндэлдэг ард түмэн, ард түмэндээ эцэг нь болсон эзэн хаантай улс соёл, шашин, ёс заншил, уламжлал, түүхээ олон мянган жилийн турш хадгалан үлдэж, өндөр хөгжилтэй, эв нэгдэлтэй, хүчирхэг улс болдог юм байна гэдгийг Япон улсын жишээ тодоос тод харуулж байна.

Орлогоо нэмэгдүүлж чадахгүй бол зардлаа тана гэдэг энгийн теорем энэ Засгийн газарт үйлчилж байна. Үр ашиггүй, тэвчиж болох зардлаа танах, импортыг нэмэгдүүлэх хөрөнгө оруулалтын зардлыг бууруулах дээр энэ оны төсвийн тодотгол хийгдэж байна. Энэ нь ганц манай улсад тохиолдож байгаа ч юм биш.

Эдийн засаг хүндэрлээ, хөрөнгө оруулаач, дэмжье баръя гэж гуйж гувшиж, хошгоруулж байгаад яг сайхан мөнгөө бариад хашаанд нь ороод ирэнгүүт хаалгаа түгжээд, хулгана барьж байгаа муур шиг базаад авдаг.

Ираны лалын хувьсгалын удирдагч энэ хүн 1970, 1980-аад онд дэлхий дахины анхаарлын яг төвд нь байлаа. Харин түүний улс төрийн зүтгэлтэн болсон замнал, үзэл бодлын талаар тэр бүр мэдэхгүй байв. Лалын фундаментализм, лалын ариун дайн–жихад, Хэзболла хөдөлгөөний тухай хэвлэлд олонтаа мэдээлдэг боловч энэ бүхэн нь Ираны удирдагч асан Хомэйнийн нэртэй холбоотой болохыг хэн бүхэн мэддэггүй.

Хэрэв гэмт хэрэг үйлдсэн бол тэрийг нь хуулийн дагуу шалгаад нотлох ёстой. Түүнээс өмнө хувь хүнийх нь зөрчилтэй байдлыг олон нийтийн дунд хаяж өгөөд, нийгмийн сүлжээгээр "буллидэж", эчнээ ял оноох нь Үндсэн хуульт засаглал, ардчилсан нийгмийн мөн чанар биш.

Манай улсын газар тариалангийн 70 гаруй хувь нь төвийн бүсэд төвлөрсөн байдаг. Яг энэ бүс нутгаар өдөртөө 30 хэм гарч халж байна. Ойрдоо бороо орох сураг ч алга. Энэ байдал хэдхэн хоног үргэлжлэхэд л газрын чийг хатаж, ган болдог. Ер нь зургаа, долдугаар сар, долоон сарын эхэн хүртэл энэ маягтай байвал тариа тарьсан ч ургадаггүй гэдгийг бид тариалангийн 60, 70 жилийн туршлагаараа мэддэг болсон.

Ургамал хүртэл хамгийн богино хугацаанд ургаад хагдардаг монгол оронд барилга, уул уурхай, зам харгуй, бүтээн байгуулалтын ажлуудаа зундаа хийж багтдаггүй. Жинхэнэ ажиллаж байх ёстой үедээ монголчууд эсрэгээрээ бүгд ингэж амарч найрладаг. Ганц гадаа ажил хийж болдог цагаа ингэж өнгөрөөмөөргүй байна. Энэ талаар бид олон жил хөндөж бичиж, уриалж байгаа. Өвлийн ид хүйтэнд, ханиад томууны цагаар амардаг байя. Зун нь ажилладаг болцгооё. Зуныг улсаараа найрлаж наадамддаг биш улсаараа ажилладаг улирал болгосон цагт бид хөгжинө. Гэтэл бид ургамал ногоогоо халцартал тахалж, хүүхдүүдээ морины нуруун дээр хийсгэн дарцаглуулж, хөлд нь тэднийхээ заримыг алдан байж нааддаг зэрлэг цэнгэлийн мөчлөг болгон хувиргажээ. 

МАН-ын дотоод зөрчил нь гагц эрх мэдлийн төлөөх тэмцэл бус, намын ирээдүйн чиг хандлага, улс төрийн өв залгамжлалын төлөөх өрсөлдөөн билээ. У.Хүрэлсүхийн 1970-аад оныхныг бэхжүүлэх стратеги нь богино хугацаанд намын хяналтыг баталгаажуулж болох ч залуу үеийнхний тэмүүлэл, нийгмийн хүлээлтийг хангаж чадахгүй аваас алс хэтдээ МАН-ын эв нэгдэл, улс төрийн нөлөөг сулруулж болзошгүй.

Уншигч хэрэв анзаарсан бол чуулганы танхимд, УИХ-ын гишүүдийн дунд Ерөнхий сайдын суудал байхгүй. Зөвхөн Засгийн газрын оруулж ирсэн асуудлаар парламентад мэдээлэл өгөх гэж чуулганы хуралдаанд оролцдог, орж ирээд танхимын хойморт суудаг. Тэгээд өөрийнхөө оруулж ирсэн асуудлыг дэмжээд санал өгдөг. Яагаад гэвэл УИХ-ын гишүүний мандаттай учраас. Ийм хоёрдмол байдал үүсээд байгаа учраас Х.Тэмүүжин гишүүн Ерөнхий сайдын суудлыг индрээс буулгах санаачилга гаргасан хэрэг.

Дөнгөж байгуулагдсан Засгийн газар дотор ч үл ойлголцол үүсэх шинжтэй. Тэргүүн шадар сайд нь: Миний рейтинг Ерөнхий сайдынхаас өндөр боллоо гээд 5 дахийн орой үеийнхэнтэйгээ буу халж байгаад ярьчихаж. Түүнийг нь ховч шаазгай тараачихаж.