Манайх шиг ардчилсан засаглалтай улсад хэн нэгний буруутай эсэхийг дэнслэх эрх шүүхэд л бий. Товчхондоо шүүхийн өмнөөс шийдвэр гаргаж, хувийн өмчийг хураах эрх төрд байхгүй.

1998 оны Хэвлэлийн эрх чөлөөний хуулийг дагаж гарсан УИХ-ын 103 тоот тогтоол бий. “МОНЦАМЭ агентлагийг Засгийн газрын тохируулагч агентлагийн хувьд татан буулгаж, үндэсний нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болгон зохион байгуулсугай” гэж тов тодорхой байгаа.

Социализм нь хөдөө аж ахуйн орон Орос, Монгол хоёрт 70 гаруй жил тогтносон. Хойд Солонгост гурван үеийн Кимийг дамжин одоо болтол байсаар. Ийм амь бөхтэй тоталитари дэглэмийг Муссолини, Гитлер хоёр мөрөөдөөд бараагүй юм. 

Энэ хүн хэзээ нэгэн цагт шүүхийн системээс явж гэмээн "Женкогийн угсарсан "махны машины" оройд сууж байсан" гэдгээр л түүхэнд үлдэх болов уу.

“Хөршөө хөгжүүлдэггүй” гээд Оросоос Польш Чех Словак Унгар Румын Болгар болон ЗХУ-ын бүрэлдэхүүнд байсан Балтын гурав зай барьж, Гүрж Украйн Молдав зугтааж буйг бид харж байна. Худал гэх арга алга. Зулрагчдыг буруутгахын наана ултай тунгаах илүүдэхгүй биз.

Хувийн ч бай, төрийн ч бай банк хүний өмчид шүүхийн шийдвэргүйгээр халдах эрх байхгүй. Тэгээд ч Хөгжлийн банкны мөнгө төрийн буюу төсвийн хөрөнгө биш гэдгийг ойлгох ёстой.

Оросыг ялагдуулж болохгүй, Орос ялагдвал Хятад ноёлно, Монголыг эзэлнэ гэсэн үхмэл бодолтой монголчууд байна. Монголын аюулгүй байдлын цорын ганц баталгаа нь Орос учраас Оросыг ялагдуулахгүй хэмээн үзэл бодлоо нийгмийн цахим сүлжээнд илэрхийлдэг. Тийм хүмүүс Монгол-Хятадын харилцааны тухай мэдлэг мэдээлэл байхгүй. Хятадыг Эрээн хотоор төсөөлөн ойлгодог гэх мэт дутагдалтай.

Ямар нэгэн болзолгүйгээр, асуултгүйгээр зүгээр л хайрлаарай гэдэг ганцхан өгүүлбэрт хөглөгдөөд хөл алдан гүйж магадгүй гэнэн хонгор гэдгийг чинь мэдэх болохоор би дахиад энд илүү үглэе.

Манайхын дунд “Эзэнгүй юманд нугасгүй” гэдэг хэллэг байдаг нь цаанаа их учиртай. Ер нь хүн, ялангуяа манайхан эзэнгүй юм харагдвал оллоо гэж үзэх дуртайгаас гарсан үг. Ойр хавьд эзэн харагдахгүй юм тааралдвал олз гэж үзэх нигүүртайд бид итгэдэг. Гэтэл улсын өмч, нийгмийн өмчийн эзэн нь ойр харагддаггүйгээр барахгүй, ерөөсөө хаана буй нь бүрхэг.

УИХ өөрөө ийм хоёр үзүүртэй зүү шиг хууль баталсан байна. Цаанаас нь Цэцээс өгсөн захиалга ч байж магадгүй. Одоо ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаж байгаа Ц.Нямдорж, УИХ-ын даргын зөвлөх Д.Лүндээжанцан гээд МАН-ын толгой хуульчид бүгд л Цэцэд тал засах гээд нүдээ ухаж өгөхөөс буцдаггүй байсан үе.

Э.Бат-Үүлийн хорих ангид зарласан энэ удаагийн өлсгөлөн бол биднээс өдөр өдрөөр алдагдаж буй хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалж үлдэх, хоёрдугаарт үүнд дайсагнаж буй хууль, хүчний байгууллагуудын дур зорго, хуулиас давсан эрх дархыг хязгаарлахын төлөө хийж буй тэмцэл. Ядаж үүнийх нь төлөө Э.Бат-Үүлд баярлах ёстой.

“1941 онд Зөвлөлтөд геноцид гарахаас сэргийлэхийн тул нацистуудаас чөлөөлөх цэргийн тусгай ажиллагааг Гитлерийн Герман эхлүүлсэн боловч амжаагүй, харин 1945 онд Зөвлөлтийн тал Германыг нацистуудаас чөлөөлснөөр дууссан” болж таарах гээд байна. Ингэхэд, хаанахын нацистууд цэвэрлэгдээгүй үлдчихэв ээ, айн??

Хүн болгон, тэр байтугай техникийн болоод хамгийн аюулгүй өөр бусад салбарт ажилладаг хүмүүс ч гэсэн оюуны бие даасан үнэний зүг тийш алхам хийх үү, эсвэл оюуны дуулгавартай буулт хийх худал хуурмагийн зүг тийш үү гэдгээ өдөр бүр сонгож байх ёстой. Ядахнаа ийм эсэргүүцэл үзүүлж өөрийнхөө оюун санааг хамгаалах зориггүй хүн байвал өөрийнхөө дэвшилтэт үзлээр бүү гайхуул. Академийн цол, алдартай жүжигчин, гавъяат зүтгэлтэн, генерал хэргэмээрээ бүү сайрх. Харин өөрөө өөртөө “Би бол хоолой давах бантан, дулаан оромж байвал хамаг хэрэг бүтлээ гэж үздэг өөдгүй хулчгар мал” гэж хэлэгтүн.

"Улаанбаатараас ирж буй жуулчид том цүнхээр дүүрэн валют зөөж байна. Улаанбаатарын зочид буудлууд ч орос ченжүүдээр дүүрсэн. Монголчууд 30 сая төгрөгийн лимит тавьсан тул оросууд нэг хүн 10 мянган ам.доллар л солиулж байгаа. Сүүлийн өдрүүдэд монголчууд өөрсдөө энэ бизнест ороод ирчихэж. Өнгөрсөн долоо хоногт Буриадад ирсэн монгол жуулчид их хэмжээний ам.доллар бэлнээр авчирсан" гэжээ.

Хамгийн зөв бөгөөд хялбар арга зам нь арилжааны банкуудаар дамжуулан олгох. Жилийн 7,5 хувийн ашиг гэдэг арилжааны банкуудад бараг л “тэнгэрийн умдаг”, уралдаад л гаргана.

Ядуурал, зовлон, элдэв өвчин, түмэн асуудлын уг шалтгаан нь архи гэж үзжээ, Ерөнхийлөгч маань.

Салбар хариуцсан сайд нь, яам тамга нь багшийнхаа хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх, ачааллыг нь багасгах талаар юу ч хийхгүй, өөрсдийнхөө яриад байгаа "хүмүүнлэг боловсрол, сэтгэл зүрхний боловсрол" гэж юу болох талаар "А" ч үгүй байж ажилдаа түүртсэн, ядарсан, бухимдсан багшийг "ард түмний шүүхээр оруулна" гэж яриад бичлэгийг нь цацах чинь огтхон ч "хүмүүнлэг" харагдахгүй байна. Харин ч хэрцгийлэл, хүчирхийлэл гэж хэлнэ.

Төрийн албан хаагчдын хоёр хувь нь улс төр, 10 хувь нь төрийн захиргааны, 22 хувь нь төрийн тусгай, 66 хувь нь төрийн үйлчилгээний гэдэг ангилалд багтдаг аж. Төрийн үйлчилгээ цахимжих хэрээр төрийн үйлчилгээний албаны орон тоо хорогдоно гэж бодтол...

Төрийн болон төрийн бусчуудад өгдөг авилгын зардал нэмэгдсээр ковидын өмнө 10 сая байсан тээврийн зардал 110, 120 сая болтлоо өссөн байна. Тэгэхээр чингэлгийн үнийг хямдруулья гэвэл чингэлэгтэй биш, хүмүүстэйгээ ажиллах хэрэгтэй.

Ковидын жилүүдэд алдсан боломжийг нөхөх, аягүй бол залгуулаад дайны байдалд шилжиж мэдэшгүй болсон цаг үеийн бухимдлыг нимгэлэх, хотын түгжрэл зэргээс үүддэг нийгмийн стрессийг нимгэлэх, дор хаяж гурван чухал шалтгаанаар “Зуны цагийн хуваарь”-таа эргэж ормоор байна.