Солонгосын хил дээрээс буцаагдаж байгаа энэ үзэгдэл зөвхөн Монгол Улсын иргэдэд тулгарч буй асуудал биш. Бусад улсын иргэдэд ч тулгарч байна. Ингэж харилцдаг улс юм байна.

Компанийн хувьцааг үнэ төлбөргүй авч өгөлцөх, үйлдвэрийн суурилагдсан хүчин чадлыг бүрэн ашиглах нөөцөөр хангах аль аль талдаа ашигтай хувилар. Роялти авах өөр хувилбар ч байгаа гэсэн. Урт хугацаанд тогтвортой мөрдөгдөх шийдэл л чухал байна.

Цаасан хэвлэл буюу өдөр тутмын сонин алга болсон гол шалтгаан нь шуудан харилцаа. Өдөр тутмын сонин хэвлэл тухайн улсаас арчигдах нь иргэдийн боловсрол, зөв хандлага сулрахаас гадна үндэсний аюулгүй байдал алдагддаг, цаашлаад тусгаар тогтнолд ч нөлөөлөх хэмжээнд хүрдэг. Шуудан харилцаа бол үндэсний аюулгүй байдалтай шууд холбоотой.

Өнөөгийн Монголын нийгэм авах идэхийн шуналд аль хэдийнэ живжээ. Амин хувиа хичээж, ёс зүйгүй үйлдэл гаргаж, зөвхөн мөнгөний төлөө хөөцөлдсөн нэгэн үе бий болсон. Тэдэнд эх оронч үзэл, үнэт зүйлс, нийгмийн хэм хэмжээ гэдэг хоёрдугаар зүйл болсон. Монгол хүний хүн чанар эрс муудсан. Улс орноо боддог, ирээдүйгээ эрхэмлэдэг, бусдыг хүндэтгэн хайрладаг хүмүүс цөөрсөн. Залуу хүн бүр гадаад руу гарч, их мөнгө олж, сайхан амьдрахыг мөрөөдөх болсон. Нэр хүнд гол нь биш, харин баялаг, мөнгө хөрөнгө гол нь болоод удаж байгаа. Гэхдээ Монголоо хөгжүүлж, өөд нь татаж, улс шиг улс болгох, өөрсдөө нэр хүндтэй байх бодол тээсэн залуус байгаа нь ойлгомжтой. Цаашид төрийн тогтолцоогоо өөрчилж, нийгмээ соён гэгээрүүлж, боловсролын системээ шинэ шатанд гаргах ёстой. Хариуцлагатай, алсын хараатай, төлөвлөлттэй, төр шиг төртэй болж байж гэмээнэ Монгол Улс хөгжинө. Нөгөөтэйгүүр хувь хүний нэр хүндээс гадна улс орны нэр хүнд чухал байр суурьтайг анхаарах ёстой.

Гэр бүл, Хүүхдийн эрх, хамгааллын чиглэлээр хууль эрх зүйн орчин хангалттай сайжирч, эрх зүйн орчин бүрэн бүрдсэн. Одоо хуулийг мөрдөж, даган гарах дүрэм журмыг хэрэгжүүлэх ажил бүх шатанд шаардлагатай байна.

Хүний эрх, эрх чөлөө бол нэг өдөрт шийдэгдчих асуудал биш. Аль болохоор хууль, тогтоомжууд дахь хүний эрхийн зөрчлүүдийг арилгах, хүний эрхийг хангах механизмуудаа сайжруулахын төлөө анхаарна.

2006 оны хуульд “стратегийн ач холбогдолтой ашигт малтмалын орд” гэсэн шинэ нэр томьёо гаргаж ирсэн. Үүний дагуу хувийн хөрөнгөөр хайгуул хийж, орд нээсэн бол 34 хүртэлх хувийг төр эзэмшиж болно. Гэхдээ хөрөнгө мөнгөө гаргана, улсын төсвийн хөрөнгөөр нээсэн бол 50 хүртэлх хувийг эзэмшиж болно л гэж байгаа. 1997, 2006 оны хуульд нэг ижил зарчим байсан.

Арилжааны хууль зах зээлийг ч зохицуулахгүй. Энэ тохиолдолд дотоодын зах зээлээ хамгаалах төрийн бодлого тусдаа явах учиртай. Бид далайд гарцгүй, эдийн засгийн болоод геополитикийн нөлөө бүхий хоёр том хөршийн дунд экспорт, импортын их хамааралтай энэ нөхцөлд дөнгөж өндийх гэж байгаа дотоодын үйлдвэрлэлээ хэрхэн хамгаалахаа бодох ёстой байсан.

Ерөөсөө эхэлж хүнээ хөгжүүлэх ёстой. Хүний хөгжил ярихын тулд амьдрах орчин буюу орон байрын асуудлыг нь ярих шаардлагатай болно. Ядаж бид нийтийн жорлонгоосоо салах ёстой биз дээ. Тухтай орон байранд, утаагүй орчинд амьдрах эрхийг нь хангах хэрэгтэй. Үнэхээр төдийгөөс өдийг хүртэл бид хот төлөвлөлтийн асуудлыг орхисон байна.

Засгийн газрын хэрэглээ тэлэхээр эргээд хувийн хөрөнгө оруулалтыг шахаж гаргадаг. Ингэснээр ДНБ-ий боломжит өсөлт буюу баялаг бүтээх боломж багасдаг. Тэрний дагуу л үйл явдлууд болоод байна. Аливаа болохгүй, бүтэхгүй байгаа бүхэн рүү төр орно, өөрөө хийнэ. Төр өөрийнхөө мөнгийг оруулна гээд.

Ерөнхий сайд нь, Засгийн газрын гишүүд нь УИХ-ын гишүүдийг загнаж зандардаг, янз бүрийн үгээр дайрч доромжилдог байж таарахгүй. Байдал ийм байгаа учраас иргэд, олон нийт УИХ-ыг Засгийн газрын хуулийн хэлтэс болчихлоо гэж шүүмжилж байна.

Засгийн газрын болон Монгол төрийн чадамж суларсны нэг шалтгаан бол Төрийн албаны тухай хууль. АН-ын боловсролтой, чадамжтай залуус төрийн албаны зохих түвшинд ажиллах боломжгүй болчихоод байна.

Хорин жилийн хугацаанд технологи, зах зээл өөрчлөгдөнө, Монгол Улсын эдийн засгийн бүтэц өөрчлөгдөнө, дэд бүтэц хөгжинө, тэр бүү хэл геополитик, олон улсын харилцаа ч өөрчлөгдөх хугацаа. Ойрхны зүйл хэлэхэд, Монгол Улс алсын нислэгүүдтэй болох гэж хичээж байна. Улс орнууд онгоцны тасалбарт хүлэмжийн хийн татвар ногдуулдаг болж байна. Гэтэл нийлүүлэхээр гэрээ байгуулж байгаа түлш нь олон улсын стандарт биш байна.

Тархины үхэлтэй донороос авахдаа олон судас, шөрмөс авдаг. Тэр болгоныг нь бэхэлдэг ястай нь авсан. П.Батчулуун эмчид уншсан ялын тогтоол дээр тийм шөрмөсийг, тийм ясыг гээд бараг 10 гаруй юм бичсэн байсан. Шөрмөсийг бэхэлдэг ястай нь л авна шүү дээ. 

Сонгуулийн кампанит ажил бүрэн эхлээгүй ч нийгмийн сүлжээнд аль хэдийнэ хиймэл оюун ухаанаар бүтээсэн бичлэгүүд, эвлүүлэг олноор тархаж эхэлсэн нь энэ удаагийн сонгууль “дижитал сүүдрийн кампанит ажлаар онцлог болохыг харуулж байна. Зарим бичлэгүүд нь улстөрчдийн дуу хоолойг хиймлээр дуурайлгасан, эсвэл тэднийг элэглэн гутаасан өнгө аястай байгааг олон нийт шүүмжилж байна.

Аргентины хүн ам 46.5 сая, манайхаас 13 дахин их. Гэтэл Аргентины Засгийн газар есөн сайдтай. Есөн сайд манайхаас 13 дахин их хүн амтай улсыг авч явж чадаад байхад манайх 23 сайдтай, төсвийн зардлаа иргэдийнхээ нуруун дээр үүрүүлсээр туйлд нь хүргэж байна.

Одоогоос жилийн өмнө Чингэлтэй дүүргийн долдугаар хороонд “Миний сүлжээ” дэлгүүрийн агуулахад гал гарч, гал түймрийг унтраахаар ажиллаж байсан Нийслэлийн гал унтраах, аврах 10 дугаар ангийн тасгийн дарга Д.Жанчив амиа алдсан эмгэнэлт явдал болсон билээ. Түүний эхнэр Б.Ганцэцэгтэй ярилцлаа.

Засагт хамтарч байсан туршлага аль, аль намд бий. Энэ удаагийн хамтрал илүү сургамжтай, эх орны хөгжлийн төлөө шийдэх зүйл олон байсан учир энэ замыг сонгосон. Олон жил гацсан хөгжлийн төслүүдийг явуулах түүхэн цаг хугацаа гэж үзсэн учраас энэ хамтралд АН багтсан. Хамтарсан Засгийн газрыг байгуулахдаа намууд гэрээ байгуулсан.

Нэгмөсөн дампуурч баларч байж л нэг засарвал засарна. Одоо сурган хүмүүжүүлээд ямар ч үр дүн гарахгүй. Дэлхийн II дайны дараа Японд дөрвөн хүний дунд нэг гутал ноогдож байж. Гарахдаа гутлаа ээлжилж өмсдөг. Гэхдээ хэн ч хулгай хийж байгаагүй. Хулгай хийхгүйн тулд Японы иргэншил 2000 жил хөгжсөн байхгүй юу. Тэрэнд л учир байна шүү дээ. Ядуу учраас хулгай хийдэг гэдэг бол ердөө л шалтаг. Африкт иргэншил байгаагүй. Бидэнд ч мөн адил. 

Ерөнхийлөгчид нэр дэвших сонирхолтой олон хүн АН-д бий. Дэвшээд ялалт байгуулж чадах нь ч олон байгаа. Намын даргын хувьд бүгдэд нь хаалгыг нь нээж өгөх хэрэгтэй гэж харж байгаа.