Өмнөговь, Дундговь, Дорноговь, Хэнтий, Дорнод, Төв, Дархан, Сэлэнгэ, Хөвсгөл, Булган, Өвөрхангай, Ховд, Увс гэсэн аймагт манай намаас 2020 онд сонгогдсон УИХ-ын гишүүн бүгд нэр дэвшихээр хүсэлтээ өгчээ.

Намын дарга нь тугаа буулгаад тойрог руу зугтчихаар Д.Амарбаясгалан автоматаар нэгдүгээрт бичигдэнэ. Араас нь баахан МАН-ын өв залгамжлагч нар, цүнх баригч нар гэсэн шинэ үеийнхэн цувах байх л даа. Гэхдээ тэд нь даанч олонд танигдаагүй.

Сонгуулийн шинэ тогтолцоо ойлгомжгүй юм гээд санал өгөхөөс татгалзаж огт болохгүй. Аль ч намд саналаа өгч болно. Тэр бол сонгогчийн итгэл үнэмшил, сонголтын асуудал. Хамгийн гол нь сонгуульд ард түмний өөрсдийнх нь санал бүрэн тусч байх ёстой.

Хоёр өөр нийгмийн тогтолцооны аль алинд нь амьдарч асан шууд гэрчүүд яагаад ингэж жиших үнэлгээгүйгээр тайлбар ятгалга хийдэг болсон бэ? Яагаад гэвэл хүн нийгмийн ямар тогтолцоонд амьдарч байснаас үл хамаарч ерөөс хүмүүн нь бэлгийн ид идэвхитэй байсан үеэ амьдралынхаа хамгийн алтан үед тооцдог аж.

2023 оныг америкийн Bloomberg ТВ-ээс “Дайн, мөргөлдөөний жил боллоо” хэмээн онцолсон. Тэр нь Орос-Украины дайн, Израиль-ХАМАС-ын дайн, бүс нутгийн бусад мөргөлдөөнүүдийг нэрлэсэн хэрэг ба оны тэрхүү онцлох дотор хоёрт бичигдсэн мөргөлдөөн эдүгээ Израиль-Ираны дайн болон өргөжин тэлжээ. Дайны явцын тухайд биш түүний утга учрыг ухаж ойлгоход хэрэгтэй гэж үзээд Израиль гэж хэн бэ гэдгийг ойлгуулах өөр нэг өнцөг хайя.

“Эрдэнэт” овоолго гэдэг чинь зүгээр овоолсон шороо. Дээр нь гараад шүгэлдэнгүүт алт, зэс нь аяндаа ялгараад, алган дээр унаад ирдэг юм биш. Өртөг, зардал ба эрсдэл ийм өндөр байгаагүй бол МАН-ын дарга нар аль хэдийн ачиж аваачаад уулын аманд буулгачихсан, түмпэн тэврээд сууж байгаа. Үнэн шүү...

Хүний төлөө, ард түмнийхээ төлөө гэдэг яриа бол хулхины үг. Хүн өөрийнхөө төлөө явахад нь, ард иргэд нь өөрийнхөө бизнесийг өөрөө цэцэглүүлэхэд нь садаа болдоггүйэрх чөлөөт тогтолцоог бий болгож, эрх чөлөөний үнэ цэнийг хүн болгоны гарт өөрт нь өгч хуулиар хамгаалах нь хамгийн зөв засаглал.

Энэ жилийнх шиг олон тооны сонгууль ойрын 25 жилд дахин давтагдахгүй. Сонгуулийн энэ мөчлөг 2050 онд эргэх боловч тэр үед дэлхий дахины уур амьсгал өнөөгийнх шиг хүйтэн байхгүй болов уу. Эгзэг хийгээд эргэлт давхацсан эдүгээ цаг үеийн нөлөөнөөс улс орон бүр энх тайван, аюулгүй байдал, цаашилбал тусгаар тогтнол, бүрэн бүтэн байдлаа авч үлдэх нь эрх ашгийн эрэмбэ дарааллын эхэнд бичигдэх нь мэдээж.

Сонгууль болж түрүүнийхийгээ хэн илүү гүтгэж доромжилсон нь барианд түрүүлэх нь ном. Өөрснөө оролцож сүйрүүлэлцсэн нам энэ удаа түрүү засгаа муулж бүх юмыг дахин 1921 оноос эхлүүлэх гэж байгаагаа баяртайгаар тунхаглав. “Бид таг хоосорч хармайндаа сохор зоосгүй үлдлээ, улс маань дампуурч байна, өр 20 тэрбум доллар гарсан, турж үхлээ туслаарай” гэж дэлхий даяар зарлав.

БНХАУ-ын эдийн засгийн амжилт болоод түүхийг унагахын тулд АНУ-ын талаас хийж буй хамгийн сүүлийн үеийн оролдлого нь "эрэлтээс давуулан үйлдвэрлэж байна” хэмээн мэдэгдэж буй явдал юм гэж олон улсын судлаачид үзэж байна.

Оросууд болсон хойно монголчуудад дээрэлхүүлээд суухгүй нь тодорхой. Монголын дарга нарыг дуудаж, толгойг тогшиж байгаад газраа буцаан авсан ч хууль, шүүхийн байгууллага оролцсон хуйвалдааны золиосонд Монголын төр Ч.Энхтайванд нөхөн олговор өгөхөөр болж үлдсэн байдаг юм. Нөгөө “төрийн мөнгө ёо гэхгүй нь сайхан” гэдэг болсон.

Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэдээ зориглон сануулахад сонгуулийн дараа АН-тай олонх цөөнх болчоод С.Зоригийг Ц.Элбэгдорж алсныг тогтоохгүй, юу ч хэлээгүй мэт дөл царайлав. “Хардсан юм. Хардах эрх надад бусдын адил бий” гэж улаан цайм ноцуузай.

Тийм зорилготой бүтэц ч хэрэггүй. Шүүхийн шийдвэрийг гуйвуулсан, шүүх засаглалыг орлосон, Үндсэн хуулийг зөрчсөн... Дөрвийн дөрвөн халуун амийг шатааж алсан, дээр нь Монголын ардчиллын зүрхэнд дүрсэн цуст хутганд улс төр биш хууль үйлчлэх учиртай.

ЗГХЭГ-ын дарга нь “аж ахуйн нэгж, компаниуд хэт их ашиг олж байна” гэдэг үндэслэлээр хувийн хэвшилд дайн зарлаж, Ерөнхий сайд нь хувийн компаниуд олборлож байгаа уурхайг булааж аваад “Үндэсний баялгийн сан” үүсгэж ард иргэдээ хөл хөсөр, гар газар жаргуулна хэмээх үлгэр хүүрнэх энэ цөвүүн цагт...

"Сонсголд гэрчээр дуудсан" гэдэг нь зүгээр нэг утсаар залгаад, эсвэл албан бичиг явуулаад дуудчихдаг юм биш. Сонсголд гэрчээр оролцоно гэсэн баталгаа аваад, эрх, үүргийг нь танилцуулаад гарын үсэг зурсан байхыг хэлж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, хоёр талаас харилцан тохиролцсон үйл ажиллагаа.

Лу.Гантөмөрт хүчээ зөв байруулбал ялах боломж харагдаж байгаа. Тэнгэрийн зуд дээр газрын зуд болсон МАН-ын нийслэл дэхь хямрал, Х.Нямбаатарын улангасал, эдийн засгийн царцанги байдал, Л.Оюун-Эрдэнэд засаглалаа, гол нь мөнгөө алдахгүйн тулд түүний алхам бүрт саад тээг болж байгаа хууччуулынх нь явуулга ийм боломж олгож байна. Одоо бол Лу.Гантөмөрт хүн, хүн, бас дахин хүн л хэрэгтэй.

Эдгээр зохиолд манай ардын аж байдал, ахуй орчныг нүдэнд харагдтал өгүүлэн дүрсэлснийг уншихад өр өвдөхийн сацуу баярлаж бахдах юм бас багагүй байх агаад бидэнд төсөөлөгддөг шиг бүх юм бурангуй, харанхуй байгаагүйг уншин ухаарч, тухайн цаг үе нь зовлонгийн түүх хожмоо жаргалын түүх, тусгаар тогтнолын түүх болохын урьтал байсныг ойлгох шиг болно.

Нэгэн арал дээр 100 хүн амьдардаг байжээ. Тэднээс 10 нь төмс тарьж, тарьсан төмс нь 100 хүний хүнсний хэрэгцээг бүрэн хангадаг. Тиймээс ямартай ч тэд амьд явахад асуудалгүй. Тэгвэл үлдсэн 90 хүн юу хийх вэ?

Эндээс нэг л дүгнэлт хийж болохоор байна. МАН-ын шавар шавхайд хутгасан бүх хүнийг сонго, МАН-ыг өөрийг нь хэзээ ч битгий сонго. Энэ нам чинь дахиад дөрвөн жил засаглах нь байтугай үлдсэн хоёр, гурван сарыг яаж давахаа мэдэхгүй, чадамжаа шавхчихсан байна.

Оросын арми Европт хамгийн шилдэг нь гэвэл жилийн өмнөхөн элэг хөшөөдөг, тэд ядахнаа Украинаас дээрдэх цэргийн хүчгүй шүү дээ гэж шоололдож байв. Оросын хүн хүчний нөөц хангалт маш түргэн, тэр бүү хэл дайснаасаа хавьгүй илүү хурдан хангалт хийх чадвартай нь харагдсан тул өнөөдөр шоолохтой манатай болж байна. Путиныг ялсан Оросын арми нь “21-р зууны байлдааны аугаа ур чадвартан, эзлэн авах цор ганц хүч” хэмээн өргөмжлөнө. Ингээд хэрэв тэрээр Украины төрийг удирдахаар болчихвол түрэмгийлэл үйлдэх чадвартай цэргийн машин нь хоёр дахин нэмэгдэж хүчирхэг болно.