Өчигдөр буюу ням гаригийн орой Ерөнхий сайд Г.Занданшатар хэвлэл мэдээллийн байгуулллагууд, сэтгүүлчдийн төлөөлөлтэй уулзаж, “Монгол Улсыг 2026-2030 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэл” буюу ирэх таван жилийн хөгжлийн төлөвлөгөөг танилцууллаа. Өнгөрөгч сарын 30-нд УИХ-д өргөн барьсан дээрх бодлогын баримт бичгийг танилцуулахад салбар хариуцсан сайд нар бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ оролцож, сэтгүүлчдийн сонихсон асуултад хариулт өгснөөрөө шинэлэг байв.

2020 онд УИХ-аас баталсан "Алсын хараа-2050" урт хугацааны хөгжлийн бодлого, Засгийн газрын 2024-2028 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөртэй уялдуулан боловсруулсан ирэх таван жилийн хөгжлийн төлөвлөгөө нь:

-Хүний хөгжил,

-Нийгмийн хөгжил ба үндэсний нэгдмэл үнэт зүйл,

-Эдийн засаг ба дэд бүтцийн хөгжил,

-Байгаль орчин, ногоон эдийн засаг,

-Засаглал, дижитал шилжилт,

-Бүсийн хөгжил,

-Үндэсний өрсөлдөх чадвар,

-Шинжлэх ухаан, технологи, хиймэл оюун... гэсэн бодлогын найман чиглэлээс бүрджээ. Энэ хүрээнд “үндэсний 10, салбарын 35, төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн 85, хөтөлбөрийн 200 үр дүнг тодорхойлсон” гэсэн байна.

Тухайлбал,

-Боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт чанартай, хүртээмжтэй үйлчилгээг иргэн бүрд тэгш хүргэж, хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтэд нийцсэн хүний нөөцийг бэлтгэн, хүний хөгжлийн үзүүлэлтийг 0.813 оноонд хүргэх,

-Цалин хөлс, нийгмийн даатгалын уялдаа холбоог сайжруулж, хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх замаар дундаж давхаргын эзлэх хувийг 20 хувиар нэмэгдүүлэх (албан ёсны статистикаар 40 хувьтай байгаа),

-Боловсруулах салбарын бүтээмж, төрөлжилтийг нэмэгдүүлснээр эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг 6 хувиас дээш түвшинд тогтвортой хадгалах,

-Байгалийн нөөц баялгийн нөхөн сэргээлт, зохистой ашиглалтыг дэмжин, байгаль орчинд ээлтэй дэвшилтэт технологи нэвтрүүлэх, үйлдвэрлэл, хэрэглээнээс үүсэх бохирдол, хаягдлыг бууруулж, байгаль орчны гүйцэтгэлийн үзүүлэлтийг 59.0 оноонд хүргэх;

-Авлигыг бууруулж, иргэдийн шүүхэд итгэх итгэл, шударга ёсны тогтолцоог бэхжүүлэх, батлан хамгаалах, үндэсний сөрөн тэсвэрлэх чадавхыг сайжруулах, иргэн төвтэй үйлчилгээг бүрдүүлж зөв засаглалын үзүүлэлтээр эхний 90 орны нэг болох,

-Эдийн засгийг төрөлжүүлж, хүн амын шилжилт хөдөлгөөнийг тэнцвэржүүлэх замаар орон нутгийн хөгжлийн үзүүлэлтийг 20 хувиар нэмэгдүүлэх,

-Бизнесийн орчныг сайжруулж, зах зээл дэх төрийн оролцоог багасгах, шударга өрсөлдөөнийг дэмжих, бизнес эрхлэгч, хөрөнгө оруулагчийн эрх ашгийг хамгаалах, татварын болон гаалийн шинэчлэлийг гүнзгийрүүлж, өрсөлдөх чадварын үзүүлэлтээр эхний 50 орны нэг болох гэх мэт тодорхой үр дүнгүүдийг ирэх таван жилийн төлөвлөгөөнд тусгажээ.

2020 онд УИХ-аас баталсан Хөгжлийн бодлого, төлөвлөлт, түүний удирдлагын тухай хуульд,

-Үндэсний хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага нь Үндэсний хөгжлийн хүрээлэн, эрдэм шинжилгээний байгууллага, их, дээд сургууль, бусад төрийн захиргааны төв байгууллага, мэргэжлийн холбоод, хувийн хэвшлийн хуулийн этгээдийг оролцуулан Монгол Улсыг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлийн төслийг боловсруулж, Засгийн газарт танилцуулна”,

-Засгийн газар Монгол Улсыг хөгжүүлэх таван жилийн үндсэн чиглэлийн төслийг боловсруулж, өмнөх үндсэн чиглэлийн баримт бичиг дуусгавар болохоос хоёр сарын өмнө УИХ-д өргөн мэдүүлнэ... гэж заасан.

Өөрөөр хэлбэл, энэ нь Засгийн газраас өргөн барьж байгаа хоёр дахь “таван жилийн төлөвлөгөө” юм. Хөгжлийн төлөвлөлтийг таван жилээр гаргах болсон нь нэгдүгээрт, аль нэг улс төрийн намын мөрийн хөтөлбөр, сонгуулийн бүрэн эрхийн хугацаанд баригдахгүй тогтвортой байх, хоёрдугаарт урт хугацааны төлөвлөлтөө дунд хугацаанд, дунд хугацаагаа богино хугацаанд буулгаж, үр дүнг тооцох зорилготой.

Таван жилийн төлөвлөгөөг танилцуулсны дараа сэтгүүлчид, хэвлэл мэдээллийнхэн Ерөнхий сайд болон салбарын сайд нараас сонирхсон асуултаа асууж хариулт авсан. “Ирэх оны төсвөө батлуулж чадаагүй байж таван жилийн төлөвлөгөө ярих нь зөв үү? Ирэх 7 хоногт болох намын Их хурал дээр намын даргад нэр дэвших үү?” гэх мэтчилэн “гал гаргасан” асуултуудыг Ерөнхий сайдад тавьж харагдсан. Өмнөх Ерөнхий сайд шиг өөрийгөө тойруулсан, вакумжсан сэтгүүлчдийг цуглуулаагүй, хэвлэл мэдээллийнхэнд нээлттэй хандаж, цензур тавиагүй нь илэрхий.

Сайд нарын өгсөн хариултаас хамгийн их анхаарал татсан нэг зүйл нь ЗГХЭГ-ын дарга С.Бямбацогтын хийсэн мэдээлэл байлаа.

С.Бямбацогт сайд “Эрдэнэс Тавантолгой компанийг нээлттэй хувьцаат компани болгож, компанийн удирдлагад олон улсын менежментийн баг оруулна. Үүний тулд компанид олон улсын аудит оруулсан байгаа. Мөн МИАТ, Төрийн банк, ДБС-3 болон түгээх компаниудыг 51 хувь хүртэл хувьчилна. Хувьчлах асуудлыг намрын чуулганд оруулна” гэсэн нь хамгийн “гал гаргасан” мэдэгдэл болов.

Өмнөх Засгийн газруудын үед ч гэсэн “төрийн өмчийн компаниудыг үе шаттайгаар хувьчлах” тухай нэг бус удаа ярьж, амлаж байсан боловч ажил хэрэг болсон нь үгүй. Ялангуяа яг одоо “намрын чуулганд оруулна” гэж хэлсэн нэг ч сайд, Засгийн газар байхгүй. Оруулаад ирлээ гэхэд УИХ дээр чамгүй маргаан дагуулах нь мэдээж. Гэсэн хэдий ч хэн нэг нь зориглоод, эрсдлээ даагаад эхлүүлэх ёстой ажил. Оройтсон уу гэхээс эртдээгүй.

Хаана төрийн өмч байна, тэнд хулгай луйвар, авилга гаардаг нь бичигдээгүй хууль болсон. ЭТТ компани бол үүний тод жишээ. Сүүлийн хоёр парламент дамжин төрийн өмчийн ганцхан компани дээр үүссэн авилга, хулгайг л ярьж байна. Уг нь энэ бол хууль тогтоох байгууллагын үндсэн ажил биш. Н.Учрал сайдын яриад байгаа “эдийн засгийн эрх чөлөөг боомилсон, хязгаарласан” 500 гаруй хуулийг засах сайжруулах нь хууль тогтоох байгууллагын хийх ёстой ажил юм. Гэтэл өнөөдөр хууль тогтоогч нар нь хүртэл “нүүрсний хулгайч”, “хулгайч биш” гэж хоёр хуваагдчихаад хоорондоо үзэлцээд сууж байна. Энэ бол төрд өмчтэй байгаагийн “хорлол” юм.

Хэрвээ ЭТТ-г хувьцаат компани болгоод задалчихвал төр үндсэн үүргээ хэрэгжүүлэх, үр дүнтэй ажиллах боломжтой ч болно. Төрийн үүрэг бол татвар хураах буюу төсөв бүрдүүлэх, татан төвлөрүүлсэн татварын орлогоороо улсаа батлан хамгаалах (гадаад аюулгүй байдал), гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх (дотоод аюулгүй байдал), гэмт хэргийн улмаас учирсан хохирлыг барагдуулах буюу нийгмийн шударга ёсыг сахиулах, мөн төрөөс үзүүлэх ёстой халамж, үйлчилгээг хүртээмжтэй, тэгш хүртээх явдал юм. Эрүүл мэнд, боловсрол гэх мэтчилэн...

Хоёрдугаарт, төрийн өмчийг хувьчилснаар эдийн засаг тэлнэ ээ. Нэг үеэ бодоход манайхан чинь харьцангуй чинээлэг болсон. Бүхэл бүтэн 30 жил хуримтлал үүсгээд явж байгаа ААН-үүд, үндэсний хөрөнгөтнүүд байна. Тэднийхээ мөнгийг эдийн засаг руугаа, үйлдвэрлэл, уул уурхай руугаа оруулах буюу дотоодын хөрөнгө оруулалтаа дэмжих бодлого төрд хэрэгтэй байна. “АПУ” жишээ нь 30 жил архи зарлаа, шатахуун зарлаа. Компанийн хувьд ямар ч өсөлт, дэвшил гарсангүй. Тэгсэн мөртлөө хамгийн “ТОП” ААН-ийн тоонд 30 жил явлаа. “Номин” компани, “Таван богд” групп 30 жил жижиглэнгийн худалдаа хийлээ. Сүүлдээ аргаа бараад бууз савлаж, ууц чанаж, ресторан ажиллуулж байна. Яагаад гэвэл энэ компаниудад илүүдэл мөнгөө хийх зах зээл алга. Ингээд нөгөө дундчуудынхаа хийдэг бизнесийг булааж аваад, олноор нь үйлдвэрлээд, дундчууд нь зах зээлээс шахагдаж, ажлын байргүй, орлогогүй болж байна. Дундаж анги, дундчууд хорогдоод байгаа шалтгаан ерөөсөө энэ шүү дээ.

Хэрвээ “үндэсний” гэгддэг том компаниуд, том татвар төлөгч нартаа төр зай тавиад, зах зээлийг нь нээгээд өгвөл дундаж анги давхарга, жижиг дундууд ч гэсэн аяндаа сэргээд ирнэ, ажлын байртай болно. Төр ч гэсэн хувьчлалаас олсон орлогоороо ядаж багш, эмч нарынхаа цалинг нэмэх, НДС, Тэтгэврийн сангаа зузаатгах, менежмент хийх боломжтой болно. Төрийн өмч хувийн өмчид шилжчихвэл угаасаа ашигтай ажиллаад эхэлнэ, хулгай зэлгий, авилга байхгүй болно. Энэ бол зах зээлийн хууль. Хүн өөрөөсөө хулгайлна гэж хэзээ ч байдаггүй. Төрийн нэртэй эзэнгүй өмч байгаа учраас л тэнд дуртай нь гараа дүрж байгаа хэрэг.

Тиймээс Г.Занданшатарын Засгийн газрын дэвшүүлээд байгаа “таван жилийн төлөвлөгөө”-нөөс хамгийн эхэнд хэрэгжүүлэх ёстой ажил нь төрийн өмчийн хувьчлал юм. Энэ бол уриа, лоозон биш. Эдийн засгаа эрүүлжүүлэх, эмчлэх хамгийн эхний алхам, бодит ажил хэрэг юм гэдгийг л хэлэх гэж энэхүү бичвэрийг ноороглолоо.

Төр нь мөнгө олох гэж зүтгэх биш, ороод ирсэн мөнгийг хэрхэн үр ашигтай, зөв зарцуулах вэ? Аль салбараа хөгжүүлэх вэ, хаана хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байна гэдэг дээр судалгаа шинжилгээ хийдэг, асуудалд жаахан шинжлэх ухаанчаар ханддаг болмоор байна. Ирэх таван жилийн төлөвлөгөөнд ч гэсэн энэ талаар тусгасан байна лээ л дээ. Гэхдээ “хаанаас, юунаас эхлэх вэ?” гэдэг нь гол асуудал.

Өнгөрөгч зургадугаар сард танилцуулснаар Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар 69 орноос 65-рт орсон байна лээ. Манай улсын өрсөлдөх чадварыг унагаж байгаа гол зүйл нь,

-Экспортын төвлөрөл 69-р байр (нэг улсаас хараат)

-Эдийн засгийн сөрөн тэсвэрлэх чадвар 68-р байр (эдийн засгаа төрөлжүүлээгүй, уул уурхайгаас хэт хараат)

-Төрийн өмчит ААН 69-р байр (үр ашиггүй, үрэлгэн хөрөнгө зардал, авилгад идэгдсэн байдал)

-Гадаадын хөрөнгө оруулагчид 67-р байр (хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг бүр алдсан. 16 жилийн өмнө орж ирсэн Оюутолгойгоос хойш нэг ч гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирээгүй)

-Хувь нийлүүлэгчийн эрх 69-р байр (төрийн хүнд суртал, хууль эрх зүйн орчин муу)

Ажиллах хүчний бүтээмж 68-р байр

Төр, хувийн хэвшлийн түншлэл 69-р байр

Амьдралын чанар 68-р байрт орсон байдаг.

Үүнийг засварлах эхний арга зам нь төрийн өмчийг хувьчлах явдал юм. Нэг зүйлийг баталгаатай хэлье. Уучлаарай, бид одоо яаж ч гуйгаад, ёстой нөгөө “тогос шиг гоёж, хөхөө шиг донгодоод” нэг хэсэгтээ л манайд гаднын хөрөнгө оруулагчид орж ирэхгүй. Түүнээс наана дотоодынхоо хөрөнгө оруулагчдыг дэмжих, үүд хаалгыг нь нээж өгөх явдал нэн тэргүүнд. Тэгж чадвал Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар одоо байгаагаасаа урагш ахих боломжтой. 69-р байраас 50 руу дэвших тийм хүнд зүйл биш шүү дээ.

Б.СЭМҮҮН