Өнөөдөр зуны эхэн сарын шинийн 15, буюу Бурхан багшийн Их Дүйчин өдөр тохиож байна. Энэ нь буддын шашинтнуудын хувьд хамгийн чухал, гүн утга агуулсан өдрүүдийн нэг бөгөөд дэлхий даяар сүсэгтэн олон гэгээн үйлсээр энэ өдрийг тэмдэглэдэг. Дүйчин өдөр нь санскрит хэлний “Упосата” хэмээх үгнээс гаралтай бөгөөд “ариуслын өдөр”, “өөрийгөө ариусган эргэцүүлэх цаг” гэсэн утгатай. Монгол хэлнээ “дүйцсэн өдөр” гэх утгаар орчуулагдан түгсэн нь учиртай бөгөөд Буддагийн амьдралын гурван чухал үйл явдал ижилхэн энэ өдөр тохиосон гэдэг домгоос улбаалдаг.

Гурван чухал үйл явдал

1. Буддагийн мэндэлсэн өдөр – Сиддхартха Гаутама буюу хожмын Будда нь энэхүү өдөр Лумбинид мэндэлсэн.

2. Гэгээрлийн хутгийг олсон өдөр – Тэрээр 35 насандаа Бодь модны дор бясалгал үйлдэн, шөнөжин төвлөрч, үүрээр Бодь мөрийг олсон.

3. Нирваан дүр үзүүлсэн өдөр – Найман зуун хорин насандаа тэрээр энэ өдөр нирваанд хүрч, сэтгэл оюуны дээд төгс байдалд орсон гэж үздэг.

Ийнхүү бурхан багшийн амьдралын эхлэл, дээд эрдэмд хүрсэн оргил, мөн энэхүү орчлонг орхисон мөч нь нэг өдөрт давхцан тохиосон учраас энэ өдрийг “Их Дүйчин өдөр” хэмээн хүндэтгэн, гэгээнээр тэмдэглэдэг.

Энэ өдрийн мөн чанар

Дүйчин өдрийг зөвхөн тахилга, зан үйлийн өдөр гэж үзэх нь явцуу ойлголт юм. Буддын шашны философид бол энэхүү өдөр нь дотоод сэтгэлээ ариусгаж, энэрэн нигүүлсэхүйн хүчийг сэрээх, амьд бүхнийг ойлгож уучлах, сэтгэлийн тэнцвэрийг олох боломж хэмээн үздэг.

Энэ өдөр дараах зан үйл, амлалт, сэтгэлээ ариусгах дадлыг эрхэмлэдэг:

• Амь таслахгүй: Өдөр тутам мэдэлгүйгээр ч амь хорлохоос татгалзах, тэр ч бүү хэл шавьж хүртэл хөндөхгүй байхыг хичээдэг.

• Махан хоолноос татгалзах: Амьд амьтны амийг дэмжих, энэрэхийн илэрхийлэл болгож махан бүтээгдэхүүн хэрэглэхээс татгалздаг.

• Худал үг хэлэхгүй, муу үг унагахгүй: Хүнтэй зөөлөн, эвтэйхэн харилцаж, хов, гүжир, гомдоох үгсээс зайлсхийх.

• Бусдын эд зүйлд шунахгүй: Эс өгснийг авахгүй, шуналын сэтгэлээ тэвчинэ.

• Сэтгэлийн ариусал: Өршөөл, уучлал, талархлын бодлоор сэтгэлээ дүүргэх.

Дүйчин өдөр хийгдсэн нэг үйлс, хэлсэн нэг сайхан үг, хийсэн нэг сайн санаа нь бусад өдрийн үйлсээс хэд дахин арвижиж, үр нь ихээр боловсордог хэмээн Буддын номлолд өгүүлдэг. Үүнийг “буяны үйлийн мянга дахин үржих өдөр” хэмээн сүсэгтэн олон үздэг.

Эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтан

Буддын сургаалд хүн төрөлхтөн төдийгүй бүх амьд оршнолыг "эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтан" хэмээн хүндэтгэж, тэдний тусын тулд буян үйлдэхийг эрхэм болгодог. Үүнд:

• Тэнгэр

• Хүн

• Амьтнаас төрөгсөд

• Бирд, ад чөтгөр

• Тамын оронд оршигчид

• Өлсгөлөн сүнснүүд багтана.

Дүйчин өдөр эдгээр бүхий л оршнолын төлөө залбирах, буян хураах, ном хурах, бясалгал хийх нь тэнгэрийн авшиг хүртэж, өөрийн сэтгэлийн тэнцвэрийг олж, амьдралын зөв чигийг тодруулах нэг алхам болдог.

Орчин цаг дахь утга

Орчин үеийн нийгэмд энэ өдрийг зөвхөн шашны ёс заншил гэлтгүй, хүний эрх, энэрэнгүй байдал, эв нэгдэл, өршөөл уучлалын өдөр гэж үзэх нь нэмэгдсээр байна. Хүмүүс энэ өдрөөр:

• Буян үйлдэх (өргөл барьц хийх, буяны аян өрнүүлэх)

• Хоолны хандив өргөх

• Бясалгал хийж сэтгэлээ төвшитгөх

• Ном судар үзэх, эргэцүүлэл хийх

• Өнгөрсөн амьдралдаа дүгнэлт хийж, амьдралын зөв замыг сонгох зэргээр тэмдэглэдэг.

Энэхүү өдөр юу хийх вэ?

• Махан хоолноос татгалз

• Ном унш, эргэцүүлэл хий

• Бусдад тусал, тус хүргэ

• Уучил, таларх

• Аливаа амьд оршнолын өмнө хүндэтгэл үзүүл

Эцэст нь, Бурхан багшийн Их Дүйчин өдөр нь хүн төрөлхтний хамтын сэтгэл, энэрэн нигүүлсэхүйн суурь, өөрийгөө дотоод оюунаар ариусгах гэгээн боломжийг сануулсан өдөр юм. Энэхүү өдрийг зөвхөн мөргөл үйлдэх төдий бус, өдөр тутмын амьдралдаа гэгээрлийг хэрэгжүүлж эхлэх эрч хүч болгон ойлгох нь уламжлалыг ирээдүйтэй холбосон ухаалаг хандлага болно.

Эх сурвалж: Бурханы сургаал, Монголын буддын уламжлал, Гандантэгчэнлин хийдийн нийтлэлүүд