"Засгийн газар огцрох тогтоолд Ерөнхийлөгч хориг тавих магадлалтай учир огцроход хэцүү"

УИХ-ын нэр бүхий гишүүд Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг УИХ-д өргөн барьснаар уг асуудлыг өнгөрсөн баасан гарагаас эхлээд Төрийн байгуулалтын байнгын хороо хэлэлцэж байна. Ерөнхий сайдыг огцруулах анхны хэлэлцүүлэг өнгөрсөн баасан гарагт болсон ч ажлын цаг дууссан шалтгаанаар өчигдрийн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар үргэлжлүүлэн хэлэлцүүлэх дэгтэй байв. Гэвч тус байнгын хорооны ирц хүрээгүй гэх шалтгаанаар хуралдааныг хойшлуулсан.

Зарим гишүүдийн хувьд баасан гаригийн хуралдаан даваа гарагтаа үргэлжлүүлэн хуралдаж байгаа учраас анх бүртгэсэн ирцээрээ л хуралдаан үргэлжлэх ёстой гэдэг байр суурийг хэлээд байгаа юм. Уг асуудал нь УИХ-ын Дэгийн тухай хуулиараа ч дахин ирц бүртгэн явуулах үндэслэлгүй гэж заасан байна. Мөн УИХ-ын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хуулийн 101.1-д зааснаар “…гишүүд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг Улсын Их Хуралд албан ёсоор тавьсан бол Улсын Их Хурал уг асуудлыг долоо хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн 10 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ” гэж заажээ.

Тэгэхээр өнгөрсөн баасан гаригт эхэлсэн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан энэ долоо хоног дуустал үргэлжилж болох зохицуулалттай байна. Өөрөөр хэлбэл, өчигдрийн Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаан энэ долоо хоногийг дуусахаас өмнө ямар нэгэн шийдвэр гаргах хуулийн заалттай гэсэн үг. Улмаар байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын чуулганаар авч хэлэлцэнэ. Энэ хэлэлцэх хугацаа хуулиараа 10 хоног. Өөрөөр хэлбэл, хэзээ нэгдсэн чуулганд байнгын хорооны санал дүгнэлт орох вэ, тэр өдрөөс эхлээд 10 хоногийн дотор уг асуудлаар УИХ шийдвэр гаргах хуулийн заалттай байна.

Нөгөөтэйгүүр Үндсэн хуулийн 43 дугаар зүйлийн нэгд “Улсын Их Хурлын гишүүдийн дөрөвний нэгээс доошгүй нь Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг албан ёсоор тавибал Улсын Их Хурал гурав хоногийн дараа хэлэлцэж эхлэн арав хоногийн дотор шийдвэрлэнэ. Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонх уг саналыг дэмжсэн бол Ерөнхий сайдыг огцруулах тухай Улсын Их Хурлын тогтоол баталсанд тооцож, шинэ Ерөнхий сайдыг 30 хоногийн дотор томилно” гэж заажээ. Аль ч хуулиараа Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг УИХ хэлэлцэж эхэлсэн л бол уг процессийг 10 хоногийн дотор дуусгах хуулийн хугацаатай юм байна. Дээрх хуулиас харахад чуулганаар Ерөнхий сайдыг огцруулах эсэх асуудлаар санал хураалт явуулбал нийт гишүүний олонх нь дэмжиж байж огцруулна гэж байгаа. Энэ нь нийт гишүүнийг 126 гэж үзвэл олонх нь 64 гишүүн болж таарч байна.

Тэгэхээр Төрийн байгуулалтын байнгын хороо энэ долоо хоногтоо багтаан Ерөнхий сайдыг огцруулах эсэх асуудлаар шийдвэр гаргаж УИХ-ын нэгдсэн чуулганд танилцуулах шаардлагатай болж байна. Ингэснээр нэгдсэн чуулганд байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг авч хэлэлцээд Ерөнхий сайдыг огцруулах саналаар санал хураалт явуулан 64 гишүүн дэмжвэл Ерөнхий сайдыг огцорсонд тооцон тогтоол гарган баталгаажуулах аж. Товчхондоо Ерөнхий сайдыг огцруулах эсэх асуудлыг хэлэлцэх хоёр долоо хоногийн хугацаа УИХ-д байна гэсэн үг. Хэрэв хуулийн хугацаандаа Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлаар ямар нэгэн шийдвэр гаргаж чадахгүй бол энэ нь процедурын зөрчил болно. Өөрөөр хэлбэл, УИХ-ын удирдлагууд болон байнгын хорооны удирдлагууд, мөн УИХ-ын гишүүдэд хариуцлага тооцогдоно гэсэн үг. Товчхондоо УИХ ажлаа хийхгүй байна гэж үзэх үндэслэл болно гэж хуульд заасан байна. Өчигдрийн хуралдааныг хуралдаан даргалагч баасан гарагийн ирцээр нь үргэлжлүүлэн явуулсан тохиолдолд ямар нэгэн хууль зөрчсөн үйлдэл гэж харагдахгүй гэдгийг хуульчид тайлбарлаж байсан. Гэвч байнгын хорооны хуралд оролцох гишүүдийн тоо хэт цөөн байсан нь асуудлыг шийдэхэд хүндрэлтэй гэж тус байнгын хорооны дарга хувьдаа үзсэн бололтой юм.

Хуралдааныг хойшлуулах үндэслэлгүй байхад ирц хүрээгүй гэх шалтгаанаар нэгэнт эхэлчихсэн хурлыг хойшлуулах хууль, дэг байхгүй гэсэн үг. Товчхондоо ТББХ-ны дарга дэгийн хуулийг зөрчсөн үйлдэл болов уу гэж ойлгогдож байгаа юм. Дэгийн хууль дээр ирцэд орчихоод тухайн асуудлаар санал өгөхөд байгаагүй бол эсрэг санал өгсөнд тооцно гэсэн зохицуулалт байдаг. Үүгээр өчигдөр хуралдаан үргэлжилсэн бол ирцэд орсон гишүүд ирээгүй байсан ч эсрэг саналд тооцогдоод явах байсан. Юу гэхээр Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжих санал хураалт явууллаа гэхэд ирээгүй гишүүдийн санал эсрэг гарч дэмжих санал нь дэмжигдэхгүй гэсэн үг. Хэрэв хуралдаан хойшлоогүй байсан бол Ерөнхий сайдыг огцрох асуудлыг дэмжихгүй гэдэг санал гарч, улмаар нэгдсэн хуралдаан байнгын хорооны дэмжигдээгүй саналыг үргэлжлүүлэн авч хэлэлцэх байв. Гэвч байнгын хорооны хурлыг хойшлуулснаар Ерөнхий сайдад ашиггүй, харин Ерөнхий сайдыг огцруулахыг дэмжиж байгаа гишүүдэд боломж олгосон шийдвэр боллоо гэж харагдахаар байна.

Нөгөөтэйгүүр хуралдааныг даргалагч УИХ-ын гишүүн Ц.Сандаг-Очир нь өөрөө Засгийн газрыг огцруулах санал дээр гарын үсэг зурсан гишүүдийн нэг. Энэ ч утгаараа тэрээр хуралдаан удирдахад ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэж үзэгдэх үндэслэлтэй юм. Гэвч үүнийг УИХ-ын гишүүд ярьсангүй, хөндсөнгүй. Хэрэв Ерөнхий сайдыг огцруулах саналыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо дэмжээд УИХ-ын нэгдсэн чуулганд оруулбал яах вэ гэж. Энэ Засгийн газрыг дэмжсэн гол субьект бол Ерөнхийлөгч. Энэ утгаараа огцруулахыг дэмжсэн байнгын хорооны саналыг нэгдсэн чуулганаар хэлэлцээд шийдвэрлэвэл Ерөнхийлөгч хориг тавих магадлал өндөр юм. Ингэснээр Ерөнхийлөгчийн хоригийг УИХ хэлэлцэж эхэлнэ.

Хэрэв УИХ-ын нийт гишүүний гуравны хоёр нь хоригийг хүлээж авбал Ерөнхий сайдыг огцруулах үндэслэлгүй болно. Харин УИХ-ын 84 гишүүн Ерөнхийлөгчийн хоригийг дэмжихгүй бол Ерөнхий сайдыг огцруулах УИХ-ын тогтоол хүчин төгөлдөр буюу Ерөнхий сайд огцорно. Нэг үгээр хэлбэл, Г.Занданшатарт хоёр амь байгаа гэж ойлгож болох юм. Нэг амь нь мэдээж Ерөнхийлөгч. Тэгэхээр улс төрийн хувьд ч, хуулийн хүрээнд ч энэ Засгийн газрыг огцруулах асуудал тийм ч хурдан шийдэгдэхгүй болж байх шиг. Улс төрд “хоёр амьтай” байна гэдэг том давуу тал болох нь мэдээж. Харин Ерөнхий сайдыг огцруулахтай зэрэгцээд УИХ-ын даргыг огцруулах асуудлаар нэр бүхий гишүүд гарын үсэг цуглуулж, мөн УИХ-д өргөн барьсан. Уг асуудлыг Ерөнхий сайдын асуудлын дараа авч хэлэлцэх товтой гэсэн мэдээлэл хэвлэлээр цацагдаж байгаа.

Харин УИХ дахь АН-ын бүлэг дээрх хоёр асуудлыг нэг дор УИХ авч хэлэлцэх шаардлагатай гэдгийг өчигдөр мэдэгдсэн. Тэгвэл УИХ-ын даргыг огцруулах асуудал хуулийн хувьд ч, шалтгааны хувьд ч өөр байгаа. Тухайлбал, УИХ-ын тухай хуулийн 12 дугаар зүйлд УИХ-ын даргын бүрэн эрхийн хугацаа, түүнийг хугацаанаас нь өмнө чөлөөлөх, огцруулах гэсэн дөрвөн үндэслэл байна. Үүнээс 12.2.3.Улсын Их Хурлын нийт гишүүний олонх Улсын Их Хурлын даргыг огцруулах үндэслэл бүхий санал гаргасныг Улсын Их Хурал хүлээн зөвшөөрсөн, 12.3.Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг үндэслэн нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж, чөлөөлөх, огцруулах асуудлыг ил санал хураалтаар шийдвэрлэнэ. Улсын Их Хурлын даргыг чөлөөлөх, огцруулахыг хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх дэмжсэн бол энэ тухай тогтоол баталсанд тооцно гэж тус тус зааж.

Тэгвэл УИХ-ын даргыг огцруулахын тулд 64 гишүүний гарын үсэг албан ёсоор зурагдсан байх шаардлагатай. Гэхдээ хуульд нэг үг байгаа нь хэдий 64 гишүүн гарын үсэг зурсан ч гаргаж байгаа санал нь тодорхой үндэслэл бүхий байна гэж байгаа. Хууль гэдэг бол нэг цэг, таслалаас эхлээд л утга агуулга нь өөрчлөгддөг зүйл гэж хуульчид ярьдаг. Үүнээс харвал Д.Амарбаясгаланд хуулийн “үндэслэл бүхий санал” гэдэг гурван үг аминд нь орж мэдэхээр. Тэгвэл яг одоогийн байдлаар УИХ-ын даргыг огцруулахаар 67 гишүүн гарын үсэг зурж, УИХ-д өргөн барьсан. Харин асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо авч хэлэлцэх ёстой. Өөрөөр хэлбэл, эдгээр 67 гишүүний гаргасан санал хэр зэрэг үндэслэлтэй вэ гэдгийг авч хэлэлцээд улмаар санал хураалтаар байнгын хорооны шийдвэр гаргана. Түүнийгээ УИХ-ын нэгдсэн чуулганд оруулж, нийт гишүүдийн олонхоор асуудлыг шийднэ. Үүнд Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудал шиг тодорхой хугацаа зааж өгсөн хуулийн зохицуулалт алга байна.

Ямартаа ч асуудлыг Төрийн байгуулалтын байнгын хороо шийдэхээр байгаа юм. Засгийн газар бол УИХ-д ажлаа тайлагнадаг байгууллага. Харин УИХ дотоод хариуцлагын асуудлааа дотроо шийддэг учраас тодорхой цаг хугацаа тогтоосон зохицуулалт байдаггүй гэж хуульчид хэллээ. Гэхдээ Төрийн байгуулалтын байнгын хороо энэ долоо хоногт Ерөнхий сайдын асуудлаар ямар нэгэн шийдвэр гаргачихаад ирэх долоо хоногт УИХ-ын даргын асуудлыг авч хэлэлцлээ гэхэд тус хурлаар байнгын хорооны гишүүдийн олонх нь огцруулахыг дэмжчихвэл УИХ-ын чуулганаар шууд хэлэлцэнэ. Гэхдээ үндэслэл бүхий санал олох хэрэгтэй болно. Тэр нь Цэцийн шийдвэр, бүх төрлийн шүүхийн шийдвэр л байх болов уу. Түүнээс хэвлэлийн мэдээ л лав биш.

Нэг гэм нь Д.Амарбаясгаланд хоёр дахь амь гэж байхгүй. Ердийн олонхын саналаар асуудал нь шийдэгдээд явна. Харин Г.Занданшатарт эрх зүйн болоод улс төрийн хоёр дахь боломж байгаа юм. Үүнээс харвал Ерөнхий сайдыг огцрохоос өмнө УИХ-ын дарга огцрох магадлал процессын хувьд илүү наана шийдэгдэх дүр зураг ажиглагдаж байгаа юм.

Өдрийн сонин