Иргэн А.Цэрэнбаттай Дарханы замын асуудлаар ярилцлаа.

-Дарханы замын асуудлыг хөндөж, та бүхэн Зам тээврийн яамтай шүүхдэхээр болсон. Хууль, эрхзүйн үндэслэлээ танилцуулна уу?

-Одоогийн байдлаар Зам тээврийн яамтай хоёр маргаан үүсгэх нөхцөл бүрдээд байна. Эхний ээлжинд, иргэдэд учирсан хохирол, гэм хорыг үнэлж, нэгтгээд иргэний хэргийн шүүхэд гомдлоо гаргасан. Зам тээврийн яамыг хариуцагчаар нь татсан байгаа. Зам тээврийн сайд саяхан осолд орж хохирсон иргэдийг хэн нотлох юм гэж хэлсэн.

Бид өөрсдөө нотолно гэж хариулмаар байна. Дугуйгаа хагалсан, амь насаа алдсан, эрүүл мэндээрээ хохирсон, шилээ хагалуулсан, өмч хөрөнгөөрөө хохирсон иргэд өөрсдөө нотолно. Энэ асуудал бол шүүх дээр ирээд бүрэн нотлогдох боломжтой хэрэг. Үүнийг дуустал нь ажиллах болно. Эхний байдлаар бодитой дөрвөн сая төгрөгөөр хохирсон иргэний нотлох баримтуудыг бүрдүүлсэн.

Тухайлбал, зарлагын падан, банкнаас мөнгө орж гарсан баримт, тэр замаар зорчиж байсныг нотлох бичлэг гэх мэт зүйлс орж байгаа. Нэхэмжлэлийг шүүх хүлээж аваад, энэ маргаан өнгөрөгч долоо хоногоос эхлээд үүсээд явж байна. Нөгөөх нь, Зам тээврийн сайдын гаргасан тушаал шийдвэр алдаатай байгаа юм. Тэгэхээр энэ алдаатай тушаал шийдвэрээс болж иргэд хохирч байгаа нөхцөл байдал дээр МХЕГ-ын зам тээвэр хариуцсан мэргэжилтнүүд ямар дүгнэлт гаргасан юм гэдгийг бид нэхэх эрхтэй.

Гуравдугаарт, бид Монгол Улсын Засгийн Газарт хандаж, харьяа яамнаас гаргасан алдаатай шийдвэрээс болоод хүмүүс өмч хөрөнгөөрөө хохирч байгаад арга хэмжээ аваач гэсэн. Захиргааны маргаан үүсэхээс өмнөх процедурын ажлууд заавал хийгдсэн байх ёстой юм байна. Тэр журмын дагуу бид дээрх шаардлагуудыг холбогдох газруудад хүргүүлсэн. Харьяалах дээд шатны байгууллага доод шатны албан тушаалтанд хариуцлага тооцож, зөрчлийг арилгуулах ёстой. Тэгээгүй тохиолдолд захиргааны хэргийн шүүх Зам тээврийн яамыг хариуцагчаар татаж маргаан өрнүүлнэ гэсэн.

-Өнөөдрийн байдлаар та бүхэнд хэчнээн иргэн хандсан бэ. Тэдгээр иргэдийн хохирлыг нөхөн төлүүлэх боломжтой юу?

-Иргэд маш их хандсан боловч ихэнх нь нотлох баримтаа бүрдүүлээгүй байсан. Тэдний гомдлыг нэгтгээд иргэний хэргийн шүүхэд өгнө. Одоогоор бидэнд хандсан 200 гаруй иргэн багадаа таван зуун мянгаар хохирсон байна. Бидний хувьд хоёрдугаар сарын 29-нд Дарханд очиж ажиллах ёстой байсан боловч хөл хорионоос болоод чадсангүй. Энэ замд хохирогчдын ихэнх нь Дархан, Эрдэнэтийн хүмүүс байгаа юм. Тэд биднийг ирээч гэсэн. Хөл хорио тавигдахаар бид очихоор төлөвлөж байна.

Гуравдугаар сард зам засварын ажил эхэлнэ гэж байсан боловч ахиад хойшилж байх шиг байна. Тэгэхээр энэ зам дээр ахиад хэчнээн иргэн зорчиж, дугуйгаа, шилээ хагалж, замаас гарч осолд орохыг тааварлах аргагүй. Иргэдэд хандаж хэлэхэд, ийм тохиолдол бүртээ нотлох баримтаа бүрдүүлж хэвших хэрэгтэй. Хаана, яаж хохирч гэмтсэн тухайгаа зураг авч баримтжуулах, сэлбэг хэрэгслээ сольсон бол зарлагын паданаа ав гэдэг зөвлөгөөг өгч байна.

-Орон нутгийн замуудаас Дарханы замд хамгийн аюултай, сэтгэл эмзэглүүлсэн осол гардаг. Өнгөрөгч онд энэ зам дээр хэчнээн осол гарч, хэчнээн хүн амь насаараа хохирсон талаар мэдээлэл байна уу?

-Авто тээврийн үндэсний төвөөс авсан мэдээллээр өнгөрөгч 2019 онд зам тээврийн ослоор 561 хүн амиа алдсан байна. Тэдний 460 нь орон нутгийн замд, 200 гаруй нь Төв, Сэлэнгэ аймгийн замд буюу Дарханы замаар зорчиж байхдаа амиа алдсан гэж байгаа. Бидэнтэй өнгөрөгч долдугаар сард эхнэр нь энэ замд явж байгаад осолдож амиа алдсан хохирогч холбогдсон. Тэр хүн он гарсны дараахан мөн энэ замд өөрөө осолдож, өмч хөрөнгөөрөө хохироод байгаа юм билээ. Ер нь Дарханы замд осолдож амиа алдсан иргэдийн асуудал бол маш эмзэг сэдэв. Монгол төр эрдэнэт хүний амь насыг хэдэн төгрөгөөр үнэлэхийг хэлж мэдэхгүй юм.

-Та түрүүнд, Б.Энх-Амгалан сайдын гаргасан тушаал хууль зөрчсөн байсан гэлээ. Үүнийгээ тодруулна уу?

-Захиргааны акт өөрөө цаг хугацаатай байх ёстой. Зам хаах тухай сайдын 102 тоот тушаалд “Замыг ашиглалтад оруултал хаана” гэж заасан байна. Гэтэл хуулин дээр ийм тодорхойгүй хугацаа байдаггүй юм байна. Тэгэхээр тэр замыг тэдэн сарын тэдэнд ашиглалтад оруулна, 2020 оны зургаан сард замын ажил дуусах учраас энэ замыг тэр хүртэл хаасугай гэх ёстой байж л дээ. Өнөөдөр Зам тээврийн яамыг шүүхэд дуудахаар Б.Энх-Амгалан сайд “Тушаал дээрээ би хугацаа заагаагүй, ашиглалтад ортол зам хаасан” гээд зугтаад гараад явчихсан. Тэгэхээр эхний ээлжинд зам тээврийн яамны сайдын тушаалыг Захиргааны хэргийн шүүхээр үндэслэлгүй болгоно.

Хоёрт, иргэний шүүх дээр гол нотлох баримт нь энэ акт өөрөө болж байгаа юм. Яагаад гэхээр тэр замыг хааж, эвдсэнээс болоод тэр тушаал гарснаас болоод иргэд хохироод эхэлсэн. Бид Зам тээврийн яамны алдаатай бодлогын хэрэгжилт, энэ зам дээр МХЕГ-ын байцаагч нар ямар дүгнэлт гаргасан юм гэдгийг асууна. ЗГХЭГ-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ үүн дээр ямар арга хэмжээ авсан юм. Ингээд иргэд нь хохироод байх юм уу гэдэг дээр хариу хүлээж байна.

-Дарханы зам засварын ажилд Азийн хөгжлийн банкнаас 60 сая ам.доллар, Европын сэргээн босголтын банкнаас 120 сая ам.долларын зээл, тусламж авсан юм билээ. Энэ их мөнгийг Дарханы зам засварын ажилд бүрэн хэмжээгээр нь ашиглаж байгаа эсэх дээр хяналт тавьж байна уу?

-Энэ салбарынхан бидэнтэй маш их холбогдож байгаа. Гэхдээ нэрээ нууцлахыг хүсч, маш их айдастай байна. Тэд нартай уулзаад ярилцахаар энэ замыг хуулахгүйгээр хийх боломжтой байсан гэж байна. Зуу гаруй сая доллар гэдэг бол маш их мөнгө. 200-300 тэрбум төгрөг болно. Нэг километр замыг тэрбум төгрөгөөр тавина гэж тооцоход хангалттай хүрэлцэх мөнгө. Үүнээс гадна манай улсад зам гүүр барилгын ажил эхлэх зөвшөөрөлтэй 300 гаруй компани байдаг юм байна. Тэр 300 компани яагаад шалгаруулалтад орж болоогүй юм. Хэрэв тэдгээр компани шалгарсан бол өнөөдөр хөл хорионоос үл шалтгаалаад зам засварын ажил цаг хугацаандаа эхлэх байсныг үгүйсгэх аргагүй. Хятадын таван компани авчхаад туслан гүйцэтгэгчдээр монгол компаниудыг шалгаруулж авсан нь өөрөө их сонирхолтой процедур. Ингээд туслан гүйцэтгэгч компаниуддаа мөнгийг нь өгөөгүй гэдэг асуудал үүссэн. Миний сонссоноор, хэд хэдэн улстөрчдийн компаниуд туслан гүйцэтгэгчээр орсон байна лээ.

Үүнийг нотлох баримтаа цуглуулж байгаад нэрийг нь зарлана. Тэр компаниуд хятад компаниас мөнгө аваад дахиад доошоо монгол компани авч ажиллуулсан. Нэгнээс аваад нөгөөд зарсан маягийн зүйл болчхоод байна. Тэгэхээр туслан гүйцэтгэгч компаниуд заргалдаж эхэлж байгаа. Эхлээд бид осолд орсон хүмүүсийн эрх ашгийг хамгаалж байсан бол одоо мөнгө угаасан, бие биендээ дамлаж зарсан байж болзошгүй хэргийн мөрөөр орчих шиг боллоо.

-Б.Энх-Амгалан сайд зургадугаар сард энэ замыг ашиглалтад оруулна гэдэг зүйл ярьж байсан. Энэ боломжтой юу?

-Ер нь бол хэцүү байна. Бид газар дээр нь очиж үзсэн. Биднийг ажиллаж байхад нэг осол гарсан. Тэр бичлэгийг фейсбүүкт тавьсан байгаа. Бид хэлж мэдэхгүй байна. Бид энэ замыг барих нь зөв гэдэг дээр санаа нэг байгаа. Дарханы замыг эсэргүүцээгүй, Дарханы зам муу байна гээгүй. Энэ замыг барих нь зөв. Бид юу хүсээд байна гэхээр энэ замыг хийхдээ менежментийн алдаа, бодлогын буруу алдаа, гүйцэтгэлийн хяналтаа тавьж чадаагүй. Ажлыг муу зохион байгуулсан Зам тээврийн яамнаас үүдээд иргэд хохирчихлоо. Тэгэхээр тэр хохирлыг барагдуул гэж байгаа юм.

Энэ бол зайлшгүй Зам тээврийн яамны хариуцсан ажил. Тендер зарласан уу зарласан. Мөнгийг нь авсан уу авсан. Ийм менежментээр хийж болохгүй байсан. Үүнээс болоод иргэд багадаа 500 мянган төгрөгөөр хохирчихлоо. Бид жагсаал цуглаан гэхээс илүү хуулийн дагуу, өөрсдөдөө байгаа эрхийн хүрээнд нөхөн төлбөр гаргуулах гэж ажиллаж байна. Тэгээд болохгүй бол дараагийн алхамд орно.

-Та бүхэнтэй холбогдож мэдээлэл өгөхийг хүссэн иргэдэд ямар зөвлөгөө өгөх вэ?

-Бид удахгүй Дархан, Эрдэнэтэд очно. Хуульчидтай ажиллах хуваарь гаргана. Утасны дугаараа тавина. Тэр өдрүүдэд хохирлынхоо бичиг баримтуудыг иргэний үнэмлэхээ авчраад бүртгүүлээрэй. Илүү их мэдээллийг тэндээс авах боломжтой. Мөн Дарханы зам засвар, иргэдийн хяналт цахим хаягаар хандаж болно.

Эх сурвалж: "Ардчилал таймс" сонин