Хүн төрөлхтний бодож олсон хамгийн сайн хувилбар бол төлөөллийн зарчмаар дамжуулан улс орноо удирдах, төр засгийнхаа үйл ажиллагаанд оролцох юм. Бага сага өөр ч гэлээ өдгөө дэлхийн ихэнх улс энэ л зарчмаар улс орноо эмхлэн байгуулж байгаа.
Манай улсын хувьд ч гэсэн тэртээ 1989 оноос энэ байдал руу шилжиж, сайн ч муу ч төлөөллөөрөө дамжуулан ард түмэн нь төрийн эрхийг барьж буй. Өнгөрсөн жил бид бүхэн Үндсэн хуульдаа өөрчлөлт оруулж, парламентын гишүүдээ 126 болгон нэмэгдүүлж, УИХ-ын ээлжит сонгуулиа холимог тогтолцоогоор зохион байгуулсан. Ер нь ноднин жил зөвхөн манайх гэлтгүй дэлхийн маш олон орон парламентын сонгуулиа хийсэн. Харин энэ олон орны сонгуулийн үр дүн нь бараг л адилхан буюу ойролцоо гарсан. Нэг ёсондоо бүх нийтээрээ нэг намд дангаар итгэл хүлээлгэхээ больжээ гэж ойлгогдохоор байгаа.
Тийм ч болохоор олон улс хамтарч засгаа байгуулсан. Тухайлбал, саяхан буюу энэ сарын 6-нд Герман улс хамтарч Засгийн газраа байгуулаад, түүнийг нь “Шварц-Рот” буюу хар, улаан коалици гэж нэрлэж байна. Мөн Белги, Нидерланд, Дани гээд олон улс Засгийн газраа хоёр болон түүнээс дээш намын хамтралаар байгуулаад үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа. Бүр Өмнөд Африкийн бүгд найрамдах улс ч гэсэн ноднин жилийн зургадугаар сард Үндэсний эв нэгдлийн Засгийн газар нэртэйгээр хамтарсан засгаа байгуулсан юм. Эдгээр улс орнууд олон намын оролцоотой Засгийн газраа улс төрийн тогтвортой байдал, бодлого боловсруулах, олон талт ашиг сонирхлыг тэнцвэржүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үзэж байгаагаа дэлхий нийтэд зарласан. Үүнийг манайх ч гэсэн тойроогүй.
Хэдийгээр дангаар засаг байгуулах хэмжээнд ялалт байгуулсан ч МАН-ын дарга Л.Оюун-Эрдэнэ Ардчилсан нам болон ХҮН намд санал тавьснаар хамтарсан засаг байгуулсан. Ингэж байж шалдар булдар улс төр, мөнгөтэй бүлэглэлүүдийн санаархлаар гацсаар ирсэн том төслүүдээ хөдөлгөх боломжтой болсон гэдгийг өдгөө улс төр судлаачид хэлээд байгаа. Гэтэл бид өнөөдөр хамтарсан засгаа унагаах замыг сонгочихлоо. Уг нь залуучуудын эхлүүлсэн жагсаалын зорилго бол Ерөнхий сайдын хүүг “Орлогоо нотол” л гэсэн. Гэтэл манай улстөрчид ганц чаддаг аргаа хэрэглэж жагсаалыг түмэн өөр хувилбараар өрнүүлсээр сүүлдээ засаг огцрох болчихлоо. Дэлхий нийтийн жишгийг дагаад хамтарсан гурван намын дарга аргаа бараад хоорондоо уулзаж, МАН-ын бага хурлаар асуудлыг шийдүүлэхээр болсон. Нэг ёсондоо МАН-ын бага хурал, залуу үед хамтарсан засгийнхан итгэсэн.
Гэвч тэд тэртээ 1989 оноос огт өөрчлөгдөөгүй гэдгээ харууллаа. Өнгөрсөн зууны 80-аад оны сүүл үед байсан бол “МАН маань биднийхээ төлөө зөв шийдвэр гаргалаа” гээд алгаа ташаад хүлээж авах л байсан байх. Гэхдээ энэ чинь XXI зуун. Дэлхий хавтгай болчихсон. Мэдээ мэдээллийг ард олон түмэн сувгаар авч, түүнийгээ шүүн тунгаагаад асуудалд олон ургалч үзлээр ханддаг цаг ирсэн. Даанч МАН, тэдний Бага хурлын гишүүд нөгөө л нэг дараагийн ээлжнийхэн хоолонд орох, дангаараа идэж уух, дарга төвтэй улс байхыг хичээдэг, дэмждэг хэвээрээ юм байна гэдгээ харууллаа.
Уг нь намын дарга нь уйлж хүртэл үзсэн юм гэнэ лээ. Даанч идэхийн дон шүгэлчихсэн өнгөрсөн зууны сүнснээсээ салаагүй гишүүд нь хамтрах, нийлж нэгдэхийн давуу талыг ойлгохгүй, ойлгохыг ч хүссэнгүй дээ. Ер нь МАН дангаар засаглаад явахад улс орны хөгжил дэвшил, ард түмний амьдрал сайжрах тухай бодож, хүлээх ямар ч боломжгүй гэдгийг өнгөрсөн жилүүдэд харуулсан. Тийм ч болохоор бид ардчиллын индексээр олон байр ухарч, авлига цэцэглэж, 2017 онтой харьцуулахад инфляци хоёр дахин нэмэгдчихээд өнөөдөр тархиа барьж, тартагтаа тулаад сууж байна. Харин хамтарсан үедээ бага ч гэсэн ажил урагшлуулж, бусад намын хяналт байгаа учраас идэх уух нь бага, дарга анги нь даруулгатай байдгийг жил хүрэхгүй энэ хугацаанд бид харлаа.
Даанч тэд цаашдаа ингэж бусдаар хянуулж, ард түмнээр удирдуулж суух нь таалагдсангүй бололтой. Сонгуулийн дараахан Засгийн газрыг хамтарч байгуулахаар болж, Ардчилсан нам саналыг нь хүлээн авахад хүмүүс хоёр янзаар хүлээж авсан. Хүчтэй сөрөг хүчин байгаад эрх баригчдыг шахаж шаардаад явах ёстой гэж үзэх хүмүүс байсан. Харин Ардчилсан намын Үндэсний бодлогын хороо, Л.Гантөмөр дарга засагт орж өөрсдийн мөрийн хөтөлбөрийнхөө тодорхой хувийг ч болтугай хэрэгжүүлэх, нөгөө намдаа тавих хяналтаа сайжруулах хэрэгтэй гээд хамтарсан. Тийм ч болохоор энэ Засгийн газарт Хяналт үнэлгээний газар гээчийг байгуулж, хяналтыг жинхэнэ дотроос нь тавьсан.
Харин өнөөдөр хамтарсан засаг нэгэнт унах нь тодорхой болж байгаа болохоор АН-ын дарга Л.Гантөмөр ч гэсэн намынхаа даргын ажлыг өгөхөөр болсноо хэлсэн байна лээ. Нэгэнт сонгуулиар дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрийнхөө багахан ч гэсэн хувийг хэрэгжүүлэх боломжгүй болсон болохоор хариуцлагаа хүлээж байгаа нь энэ байх. Гэхдээ тэр “Итгэл хамгийн сүүлд мөхдөг” гэдгийн адил МАН-ын Бага хурлын шийдвэр гартал энэ шийдвэрээ гаргахыг хүлээсэн бололтой.
Харин нэгэнт шийдвэр гарсны дараагаар “Энэ хүртэл МАН-ын шинэ залуу үед итгэсэн. Бидний үе бол зөндөө эвлэж, зөндөө эвдрэлцсэн. МАН-ын залуу үеийг өөр байх болов уу гэсэн тийм байсангүй. Итгэл эвдэрлээ” хэмээн хэлсэн. Энэ бол дараа, дараагийн улстөрчид дотроо бодож явууштай л үг. Бид нэг хэсэг улс төрийг мөнгө, эсвэл мөнгө олох арга зам гэж ойлгож, харин нам бол үүнд нь хүрэх шат гэж бодож ирсэн. Гэвч 30 орчим жил ийм замаар яваад буруу байжээ гэдгээ ноднин жилээс зарим нь ойлгосон ч ихэнх нь шинэ зам сонгохыг хүссэнгүй.
Дэлхий нийтээрээ хамтарч нэгдээд, эвлэлдэж ойлголцоод улс орноо хөгжүүлж, ард түмнээ сайн сайхан амьдруулахыг хичээж байхад манайх ганцаараа шахуу эсрэг тийш нь алхаж эхэллээ. Энэ зам маань ер нь зөв үү гэдгээ дор бүрнээ тунгаагаасай. Ингэж муйхарлаад дэлхийн нөгөө талаас нь бусад дээрээ очно гээд зүтгэх юм бол бидний замд дарангуйлал гэсэн ганцхан зүйл л угтана. Тэгээд парламентын засаглал муухай юм байна, Ерөнхийлөгчийн засаглал дээр гээд яриад эхлэх биз.
Хэрвээ Ерөнхийлөгчийн засаглалтай болчихвол хоёр том хөрш маань дураараа дургиж Монгол Улсын тусгаар тогтнол ч Беларусийн замаар орохыг үгүйсгэх арга үгүй юм. Саяны ялалтын прадын сандал хуваарилалтыг харж байхад энэ бол ядах юмгүй байсан даа.
Өдрийн сонин
