x

Шүрэн цохыг хортон шавьжийг устгуулах зорилгоор үржүүлдэг

Монголчууд шүрэн цохыг алтан цох, цох хорхой, өмбий зөөхий, нүүнүү, нүүдгээ, өөөлэй гэх мэтээр янз янзаар нэрлэдэг. Үүнтэй адил улс орнууд ч энэ амьтныг өөр өөрөөр нэрлэдэг ажээ. Европын улс орнуудад цохын нэр домгийн сайн талын баатартай холбоотой байдаг аж. Ирланд, Хорват, Франц, Герман, Англи, Слованд энэ амьтныг Гэгээн Мэри, Нар, гэгээн Антоны элч, Бурхны бяцхан хонь, Бурхны элч үнээ, Сайн эзний амьтан, англи хэлтэн орнуудад Хатагтай цох, үнээ цох, мэй бясаа, алтан бөмбөлөг, алтан бясаа, Барней хамба лам, Барнеби гэж нэрлэнэ. Дэлхийн улс орнуудад шүрэн цохыг өхөөрдөн хайрлаж, тааралдвал алж болохгүй гэдэг нийтлэг заншил байдаг аж. Аз дууддаг амьтан учир алж болохгүй, тааралдвал нисгэж, тайван орхи гэцгээдэг юм байна. Шүрэн цохтой тааралдвал та азтай, харин түүнийг албал муу явдал тохиолдохын ёр гэж үздэг. Голландад шүрэн цох нь огцом уур омгийг дарагч бэлгэдэлтэй амьтан гэгддэг бол Финландын “Швед гаралтай иргэдийн нам”-ын бэлгэдэл нь энэ амьтан байдаг ажээ. Оросууд ч шүрэн цохыг алахыг цээрлэж Бурхны хамааралтай амьтан гэж үздэг юм байна. Европын өмнөд хэсгийн газруудад “Хэрвээ шүрэн цох таны бие дээр суувал та азтай явдалтай учирна” гэж тайлбарладаг. Шүрэн цох нь бүрэн хөгжилт шавьж. Хатуу далавчтан буюу цохын багт багтдаг шавьжны баг. Одоогоор дэлхий дээр шүрэн цохын 5000 гаруй зүйл байгаагаас 53 зүйл нь Монгол оронд олдоод байна.

Шүрэн цох нь жижиг биетэй. Биеийн хэмжээ нь 1мм-10 мм хэмжээтэй. Ихэвчлэн шар, улбар шар, гал улаан дэвсгэр бүхий хар толбо буюу зууван зураас бүхий хатуу хагас бөмбөлөг хайрсан далавчтай. Толгой, хөл болон тэмтрүүл нь хар өнгөтэй. Маш олон төрлийн шүрэн цохнууд хар, саарал юм уу бор өнгөтэй байдаг нь ялгахад түвэгтэй учир мэргэжлийн шавьж судлаач л таних боломжтой байдаг. Шүрэн цох ихэвчлэн ургамал идэшт шавьж, ургамлын шимэгч шавьжнуудыг иддэг. Цэцэрлэг, ХАА-н эдэлбэр газар, жимсний цэцэрлэг болон бусад ургамлан бүрхэвчтэй талбайд амьдардаг. Өмнөд Америк, Европт байдаг цөөн зүйлийн цох нь ургамлын хортонд тооцогддог тал бий.

Шүрэн цохын ихэнх зүйл нь бүүрэг, кокцид, ургамлын бөөс иддэг махчин боловч зарим зүйл нь ургамал идэштэн байдаг. Ургамлын шүүсээр хооллогч шүрэн цохуудаас хамгийн хөнөөлтэй нь ХАА-н ургамалд маш их хохирол учруулдаг Мексикийн буурцгийн цох аж. Уг цох нь ихэвчлэн тариалангийн талбай болон цэцэрлэгт тарьсан үр тариа, хүнсний ногоо, цэцэрлэгийн ургамлыг иддэг тул Мексикийн фермерүүд шүрэн цохонд ихээхэн дургүй байдаг. Иймээс уугуул шүрэн цохуудыг багасгах зорилгоор умард Америкийн шүрэн цохуудыг нутагшуулах арга хэмжээ авчээ.

Цохууд ихэвчлэн хурц өнгөтэй байдаг нь өөрийгөө махчдаас хамгаалах зохилдлого юм. Шүрэн цохууд ихэвчлэн улбар шар ба хар, шар ба хар гэсэн өнгөтэй байдаг. Энэхүү гоц үзэгдлийг апосематизм гэж нэрлэдэг юм байна. Өнгөний энэ зохилдлогоос гадна ихэнх шүрэн цохууд үнэхээр хортой байдаг бөгөөд жижиг биетэй шавьж идэшт гүрвэл, шувуудыг хордуулахуйц байдаг. Харин хүнд төдийлөн мэдэгддэггүй, гэхдээ зуу орчим шүрэн цохын хор нийлбэл хүнд нөлөө үзүүлэх боломжтой. Бие гүйцсэн шүрэн цохын хөлнүүдэд шавьжны цус мэдрэгч бий болдог. Дайснаасаа биеэ хамгаалах үедээ эвгүй хурц үнэр бүхий тосорхог шингэн ялгаруулдаг.

Ихэнх шүрэн цохууд хавар юм уу намар үржилд орж, эмэгчин нь ирээдүйн цохуудын хүнс тэжээл болох ургамал шимэгчдийн колонид хялбар хүрч болохуйц газарт өндгүүдээ бөөнөөр нь гаргадаг. Шүрэн цохын зүйлүүд нь хэдхэн ширхгээс хэдэн зуун ширхэг хүртэл харилцан адилгүй тоотой өндөг гаргадаг. Ойролцоогоор нэг долоо хоногийн дараа өндгүүдээс авгалдай гарна. Авгалдай хэлбэртэйгээр 10-15 хоног амьдрах бөгөөд түүний дараа бие гүйцсэн цох болохын өмнөх хүүхэлдэйн шатанд шилжинэ. Шүрэн цохын амьдралын мөчлөг нь маш богинохон бөгөөд зүйлээсээ хамаарч 4-7 долоо хоног л үргэлжилдэг. Ихэнх шүрэн цохууд нэг жилийн дотор амьдралын мөчлөг нь дуусгавар болдог.

Шүрэн цохын ихэнх төрлүүд нь жилийн турш ургамлын шимэгч, хооллогч бичил шавьжууд, хувалзаар хооллоно. Өвлийн улирлыг ичиж өнгөрөөн хавар анхны шавьжууд гарч ирэхтэй зэрэгцэн гарч ирдэг. Зарим зүйлийн шүрэн цохууд өндөрлөг газарт томоохон бүлэг үүсгэн ичнэ. Ази, Өмнөд Америкийн аль ч бүс нутагт шүрэн цохонд таатай ханддаг бөгөөд XX зуунаас эхлэн цэцэрлэгт зориудаар үржүүлэх болсон байна. Европын орнуудад шүрэн цохыг тариалангийн талбайн хортон шавьж устгуулах болон цэцэрлэгийн хортон шавьжуудыг устгах зорилгоор түгээмэл ашигладаг. Шүрэн цохын хамгийн алдартай, нэр хүндтэй нь алиалагч шүрэн цох буюу Хармониа Аксиридис (Азийн шүрэн цох) юм.

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iШинэ мэдээ
Мега төслүүдэд дотоодын компаниудын оролцоог нэмэгдүүлнэ 1 цаг 53 мин Монгол Улсаас А.Уянга Эрхэмсэг гүнж Маха Чакригийн нэрэмжит шагналд нэр дэвшлээ 1 цаг 53 мин Истанбулын шууд хэлэлцээнд Трампыг оролцуулах саналыг Зеленский дэмжив 1 цаг 54 мин Хаврын тариалалтад бэлэн байгаа буудайн үр 22 мянган тонноор буурчээ 1 цаг 55 мин АНУ Өмнөд Африкийн 59 цагаан арьст иргэнийг дүрвэгчийн статустай хүлээн авлаа 1 цаг 56 мин Говийн бүсийг аж үйлдвэр, ногоон эрчим хүчний төв болгон хөгжүүлэх шийдвэр гаргалаа 1 цаг 57 мин Хятад улсад 17 шинэ мэргэжил албан ёсоор нэмэгдлээ 1 цаг 58 мин Сумо бөхийн зуны башёд Монголын 21 сүмоч хүч үзэж байна 2 цаг 3 мин Монголын хүүхдийн спортын зуны VIII наадам энэ сарын 26-наас эхэлнэ 2 цаг 8 мин Каннын кино наадам хэт задгай хувцаслалт, нүсэр гоёлоос татгалзах журам мөрдөнө 2 цаг 10 мин 2030 он гэхэд сувилахуйн салбарт 4.1 сая ажиллах хүч дутагдах төлөвтэй байна 2 цаг 12 мин “Хасын Хүлэгүүд” Азийн аваргуудын лигийн тэмцээнийг итгэл төгс тэргүүлж байна 2 цаг 14 мин Агроэкологийн сургуулийн хамт олон “Тужийн нарс”-нд 40,500 нарсны тарьц суулгаж ойжуулалт хийлээ 2 цаг 15 мин “Samsung” хамгийн нимгэн ухаалаг утас “S25 Edge”-ийг танилцууллаа 2 цаг 16 мин “Дөл-2025” цэрэг-спортын тэмцээний тэргүүн байрыг Халиун сумын “Оргил” тасаг эзэллээ 2 цаг 17 мин Шарга морьт, Хандгайтын уулзварт цагдаагийн хяналтын пост ашиглалтад орлоо 2 цаг 18 мин Говь-Алтай аймагт 100 мянган мод тарих бэлтгэл ажлыг хангаж байна 2 цаг 19 мин Нүдний ухархайгаар дамжуулан хүзүүний нугалмын хорт хавдрыг амжилттай авлаа 2 цаг 20 мин Монголын үндэсний бөхийн чансааг улсын заан Б.Бат-Өлзий тэргүүлж эхэллээ 2 цаг 21 мин Газрын тосны олборлолт, нийлүүлэлтийн талаар БНХАУ-ын хөрөнгө оруулалттай компанитай санал солилцов 2 цаг 22 мин
iИх уншсан
Хэлэлцэгдэж байгаа хуулийн төсөл хэвлэн нийтлэх эрх чөлөөг х... Монголчууд фашизмыг ялсан баярыг тэмдэглэдэг болмоор байна Баавар Л.Оюун-Эрдэнийн "шоронд" хоригдсон чөлөөт хэвлэл хувийн өмчи... Д.Амарбаясгалангийн ЭФФЕКТ А.Ариунзаяа: Хүүхэд бэлгийн хүчирхийллийн хохирогч болох тох... Манай Ерөнхийлөгч ямар баярт оролцоод ирэв? АНУ болон Холбоотны тусламжаар ЗХУ дайнд ялсан нь О.Алтангэрэл: Хууль зүй, дотоод хэргийн асуудал нэг дороо ба... Орос бол Хятадын хувьд холбоотон биш, найрсаг харилцаатай хө... Ж.Жаргалсайхан: Бусдын сайн сайхны төлөө гаргасан сэтгэл, зү... “Дугуйтай Улаанбаатар-2025”, “Баянзүрх марафон-2025” арга хэ... “Элсэлтийн шалгалт-2025”–ын математикийн нээлттэй даалгавруу... Дугуйтай хүүхдийг мөргөөд зугтсан жолоочийг олж тогтоохоор а... “Хүнд суртлын индекс-2024”: Төрийн үйлчилгээний хүндрэлийг т... “Маш аюултай нүүдэл”: Алт руу тэмүүлэх хөрөнгө оруулагчдын э... Хөхтөн амьтдын идэш тэжээлийг дэмжих ажил үр дүнтэй байгааг ... Ураны хайгуул, олборлолтод иргэдийн хяналтын зөвлөл байгуулн... Л. Оюун-Эрдэнэ: Засгийн газар хүүхэд хамгааллаас гадна хүүхэ... Солонготын даваанд халтиргаа гулгаа ихтэй байна
Top