Айдасгүй байх нь хайрын эрэлхийлдэг гол зүйл. Айдасгүй байдал нь ирээдүйд хүлээгдэж буй үйл явдлуудад ганхах боломжгүй бүрэн тайван байдлыг бий болгодог... Тиймээс цорын ганц хүчинтэй цаг бол одоо, одоо цаг юм.

Айдсыг дарах эм, хайр дурлалын тигль болох оршихуйн тухай энэхүү ойлголт нь хүний зүрх сэтгэлтэй адил эртний, бүр чанддаа холбоо тогтоох хүсэл тэмүүллийн ил задгай хэвлийд хүлээгдэж буй алдагдлын ирийг анх мэдэрч байсан тэр ухамсартай адил эртний зүйл. Энэ тухай мянга мянган жилийн түүхтэй Буддын гүн ухааны төвд байдаг бөгөөд Вьетнамын Буддын шашны агуу багш, энх тайвны төлөө тэмцэгч Тич Нхат Ханхын "Айдас: Шуургыг даван туулах нь" хэмээх мэргэн ухааны номондоо айлтган сударласан байдаг. 

Буддын шашны ерөнхий жаяг, маягаар энэхүү сургаал судар ээдрээтэй зүйлтэй энгийн байдлаар нөхөрлөж, асар их нинжин сэтгэлийг цацруулж буй гүн их мэргэн ухааны бадмын хайрцганд бэхлэгдсэн энгийн үгсийн онцгой авьяасаар ийн бичигджээ.

"Бид дотроо сүрдэм их, нэмээд дадал болсон айдастай байдаг. Бид олон зүйлээс айдаг. Өөрсдийнхөө үхлээс, хайртай хүмүүсээ алдахаас, өөрчлөлтөөс, ганцаараа байхаас... Анхаарал хандуулах дадлага нь айдасгүй байдалд хүрэхэд тусалдаг. Зөвхөн энд, одоод л бид бүрэн тайвшрал, бүрэн аз жаргалыг мэдэрч чадна... Буддизмын практикт энэрэл, хайр, айдас, уй гашуу, цөхрөл зэрэг бүх оюун санааны тогтоц нь органик шинж чанартай гэдгийг харуулж байна. Бид тэдний хэнээс нь ч айх шаардлагагүй, учир нь өөрчлөлт үргэлж боломжтой байдаг зүйл" гэжээ.

Айдсыг хайр болгон хувиргах нь зөвхөн санаатай дасгал хийх замаар л боломжтой аж.

"Хэрхэн хайрлахаа мэдэхгүй хайрлах нь хайртай хүнээ шархлуулдаг" гэсэн сургаалын дагуу тэрээр энэхүү хувиргах бясалгал дөрвөн тарнийг "өөртөө болон хайртдаа аз жаргалын үрийг услах, айдас, зовлон зүдгүүр, ганцаардлыг өөрчлөхөд үр дүнтэй" гэжээ. 

Залбирлаас ялгаатай нь тарни нь гадны ямар нэгэн зүйл эсвэл хэн нэгэнд ханддаггүй бөгөөд итгэл найдварын объектыг хамгийн тод мөн чанарт нь хүртэл нэрэхэд зориулагдсан байдаг. Энэ нь өөрийгөө итгэл найдварыг зорилго болгон хувиргаж, илүү хэрэгжих боломжтой болгодог. Тиймээс тарни бол ид шидийн сэтгэлгээний нэг хэлбэр биш. Тарни нь зүгээр л тодруулж, төвлөрүүлж, мөн зорилгыг ариусгадаг.

***

Тарни бол нэгэнт хэлсэн тохиолдолд нөхцөл байдлыг бүхэлд нь өөрчилж чадах шидэт томьёо юм. Энэ нь биднийг өөрчилж чадна, бусдыг ч өөрчилж чадна. Гэхдээ энэ шидэт томьёог төвлөрч, бие, оюун ухаан нэгдмэл байдлаар ярих ёстой. Тэгж чадвал таны хэлсэн зүйл тарни болно.

Тич Нахат Хан энэхүү үзэл баримтлалын хүрээнд айдсыг хайр болгон хувиргах дөрвөн тарнийг санал болгож, өөрийн оршихуйг өргөх тарниаас эхэлжээ.

"Анхаарал бол өгөөмөр сэтгэлийн хамгийн ховор бөгөөд хамгийн цэвэр хэлбэр" 

Хайртай хүндээ өгөх хамгийн үнэ цэнэтэй бэлэг бол таны жинхэнэ оршихуй юм. Тиймээс эхний тарни нь маш энгийн: "Хонгор минь, би чиний төлөө энд байна"

Энэхүү тарни нь хэдийгээр энгийн мэт санагдаж болох ч бидний хайр дурлалын чадвар оршдог оршихуйн чадавхийг хөгжүүлэх нь өдөр тутмын амьдралыг бүхэлд нь хамарч, биднийг нөмөрдөг эрэлт, сатаарлын давалгааны эсрэг маш хэцүү гэдгийг сануулж байна. 

Толстой "Хайр бол зөвхөн одоогийн үйл ажиллагаа юм" гэж хэлснээс хойш зуун жилийн дараа Тич Нахат Хан бидний зүрх сэтгэлийн хамгийн том нөөц болох бидний хүч чадлын агуу эх сурвалж, айдсаас ангижрах хамгийн хүчирхэг эм бол бидний дамжуулан өгөх хайрын чанар гэдгийг бидэнд сануулж байна. Бидний оршихуйн чанар...

Та хэн нэгэнд хайртай бол, тэр хүнд санал болгож чадах хамгийн сайн зүйл бол таны оршихуй юм. Хэрэв та байхгүй бол яаж хайрлах вэ? Өөртөө эргэн ирж, [тэдний] нүд рүү хараад, "Хонгор минь, чи ямар нэг юм мэдэж байна уу? Би та нарын төлөө энд байна" [тэдэнд] өөрийн оршихуйг санал болгож байна. Та өнгөрсөн болон ирээдүйн талаар санаа зоволтгүй би хайртынхаа төлөө байдаг. Та үүнийг бие болон оюун ухаанаараа нэгэн зэрэг хэлэх ёстой, тэгвэл та өөрчлөлтийг харах болно.

Ийм талст оршихуй нь дараагийн тарни болох "Хайртай хүнээ таних тарни"-ын урьдчилсан нөхцөл юм.

Хоёр дахь тарни нь "Хонгор минь, би чамайг тэнд байгааг мэдэж байна, би маш их баяртай байна"

Тэнд байх нь эхний алхам, нөгөө хүн байгаа эсэхийг таньж мэдэх нь хоёр дахь алхам юм. Та тэнд бүрэн дүүрэн байгаа учраас хайртынхаа дэргэд байх нь маш үнэ цэнэтэй зүйл гэдгийг хүлээн зөвшөөрнө. Та хайртыгаа сэтгэлээр тэврэн авбал тэр цэцэг шиг цэцэглэнэ. Хайртай байна гэдэг нь юуны түрүүнд байгаа гэдгээ хүлээн зөвшөөрөх гэсэн үг юм.

Эдгээр бие махбодьгүй болсон цаг үед онцгой ач холбогдолтой бөгөөд тайтгарлын үүднээс тэрээр эдгээр тарнийг хайрт хүний биеэр байх шаардлагагүй, хол зайд, утас, кабель, дэлгэцээр дамжуулан хийж болно гэдгийг сануулж байна.

Буддагийн тодорхойлсон жинхэнэ хайрын дөрвөн элементийг агуулсан бясалгал: хайр, энэрэл, баяр баясгалан, эрх чөлөө билээ.

Гурав дахь тарни болох "Зовлонгоос ангижруулах тарни" нь Тич Нахат Ханын "тэврэх бясалгал"-ын атомын шагналаар томруулж, гүнзгийрүүлж болох ч дижитал зайнд бас өргөжүүлж болно.

Бид зовж шаналж байхдаа хайртай хүнийхээ дэргэд байх маш их хэрэгцээтэй байдаг. Хэрэв бид зовж шаналж, хайртай хүн маань биднийг үл тоомсорловол бид илүү их зовдог. Тиймээс таны хийж чадах зүйл бол хайртдаа жинхэнэ оршихуйгаа харуулж, бүх сэтгэлээрээ тарнийг хэлэх явдал юм: "Хайрт минь, би чамайг зовж байгааг мэдэж байна. Тийм учраас би чиний төлөө энд байна"

Чингэвэл таны хайртай хүн аль хэдийн таныг илүү сайн мэдрэх болно.

Таны оршихуй бол гайхамшиг, түүний өвдөлтийг ойлгох нь гайхамшиг бөгөөд та хайрынхаа энэ талыг шууд санал болгож чадна. Үнэхээр өөрийнхөө төлөө, амьдралынхаа төлөө, хайртай хүмүүсийнхээ төлөө байхыг хичээ. Чамтай нэг газар амьдарч байгаа хүмүүсийг таньж мэд, тэдний нэг нь зовж шаналж байхад дэргэд байхыг хичээгээрэй, учир нь чиний оршихуй энэ хүнд маш үнэтэй.

Дөрөв дэх бөгөөд сүүлчийн тарни болох “Тусламж гуйхын тулд гараа сунгах тарни” нь өнгөцхөндөө өөртөө санаа зовсон мэт боловч үнэн хэрэгтээ бүх л амин хувиа хичээдэггүй хайр, оршихуйн эх үүсвэр болох өөрийгөө халамжлах гол тулгуур юм. Энэ нь бас бидний хамгийн эмзэг газарт оршдог бөгөөд нэгэн зэрэг биднийг хамгийн тахир дутуу таяг дээрээ түшихэд түлхэж байдаг тул энэ дөрвийн дотроос хамгийн хэцүү нь гэж Тич Нахат Хан тэмдэглэжээ.

Энэ тарни нь таныг зовж шаналж байгаа үед зориулагдсан бөгөөд таны хайрт танд зовлон учруулсан гэдэгт итгэдэг. Хэрэв өөр хэн нэгэн танд ийм буруу зүйл хийсэн бол чи бага зовох байсан. Гэхдээ энэ бол таны хамгийн их хайртай хүн учраас чи маш их зовж шаналж, хамгийн сүүлд тэр хүнээс тусламж гуйхыг хүсэж байна... Тэгэхээр одоо эвлэрэх, эдгэрэхэд саад болж байгаа зүйл бол таны бардамнал юм.

Буддагийн сургаалаар бол жинхэнэ хайранд бардам зан гэж байдаггүй.

Ингэж зовж зүдэрсэн үедээ хайртай хүн дээрээ очиж тусламж гуйх хэрэгтэй. Энэ бол жинхэнэ хайр. Бардам зан таныг хайртаааа холдуулахыг бүү зөвшөөр. Та бардам зангаа даван туулах ёстой. Та үргэлж түүн дээр очих ёстой. Энэ тарни үүнд зориулагдсан юм.

Дөрөв дэх тарнийг хэлэхийн өмнө нөгөө хүндээ очихоосоо өмнө бие сэтгэлээ нэгдмэл байлгахын тулд эхлээд өөртөө дадлага хий: “Хайрт минь, би зовж байна, туслаач"

Энэ бол маш энгийн боловч хийхэд маш хэцүү нь юм.

А.Долгор

www.themarginalian.org