Монгол Улс сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 40 орчим сая ширхэг хуванцар сав импортолсон бөгөөд импортын 90 хувийг БНХАУ, үлдсэн 10 хувийг БНСУ, АНУ, ОХУ бүрдүүлж байна. Хуванцар савны хэт хэрэглээ нь чимээгүй аюул хэмээн нэрлэгдэх болсон нь учиртай. 2024 оны байдлаар Монгол Улсад жилд 2.6 сая тонн хатуу хог хаягдал гарч байгаагаас 188,600 тонн нь хуванцар хог хаягдал эзэлдэг. Гэвч үүний зөвхөн 29.2 хувь буюу 55,800 тонныг дахин боловсруулж байгаа нь үлдсэн 70 гаруй хувийг хөрсөнд булж, байгаль орчинд сөрөг нөлөө үзүүлж байна.
Микро хуванцар бодис нь байгаль орчинд олон зуун жил задралгүй хадгалагддаг бөгөөд хөрс, усны шүүлтүүрээр дамжин хүнс, ундны усанд орж, эцэстээ хүний биед шингэн хуримтлагдаж, тархинд төвлөрөх аюултайг судалгаагаар тогтоосон. Хэрэглэж буй стандартын бус хуванцар савууд нь урт хугацаандаа арьсны өвчлөл, үргүйдэл, хавдар зэрэг ноцтой өвчлөлийн эх үүсвэр болж болзошгүйг эрүүл мэндийн байгууллагууд анхааруулж байна.
Нэг ширхэг усны сав байгальд 100–1000 жил задрахгүй үлддэг. Түүний бүтэц дэх хорт хий, химийн нэгдлүүд нь хөрс, ус, агаарын бохирдлыг нэмэгдүүлж, улмаар хүлэмжийн хийн ялгарлыг өсгөх шалтгаан болж байна. Үүний эсрэг хариу үйлдэл болгож улсын хэмжээнд хуванцар хог хаягдлыг дахин боловсруулах 24 үйлдвэр бий ч бодит байдал дээр 10 хүрэхгүй нь тогтмол ажилладаг. Эдгээрийн 42 хувь нь хагас боловсруулсан бүтээгдэхүүн, 8 хувь нь эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг. Сандал, хогийн сав, барилгын материал зэрэг нь боловсруулалтын жишээ юм.
2023 оноос нийслэлд ААН, СӨХ-үүд хог ангилан ялгах, дуудлагаар хаягдал тээвэрлэх үйлчилгээг эхлүүлсэн ч хогийг ангилсан ч нэгтгэн төвлөрсөн хогийн цэгт аваачиж булдаг нь системийн доголдол байсаар байна. Нийслэлийн хэмжээнд жилд 44,420 тонн хуванцар хаягдал боловсруулах хүчин чадалтай ч түүхий эдийн нөөц хангалтгүй байгаагаас үйлдвэрүүд бүрэн хүчин чадлаараа ажиллаж чадахгүй байна.
Сүүлийн жилүүдэд хог ангилалд иргэдийн оролцоо нэмэгдэж байгаа ч шийдэл нь илүү системтэй, хорооны түвшинд хүртээмжтэй байх шаардлагатай байна. Жишээ нь, өрхийн эмнэлэг, цагдаа шиг дахин боловсруулалтын байнгын цэг хороодод байгуулах нь ач холбогдолтой.
Судалгаагаар нэг дүүргийн соёлын ордон жилд 708 кг хуванцар сав цуглуулж, дахин боловсруулах үйлдвэрт нийлүүлснээр 624 литр цэвэр усны нөөцийг хэмнэж байна. Ийм жишээг нийслэл, аймаг, сумын түвшинд өргөтгөх боломжтой. Мөн нэг төрлийн усны савны жинг бууруулах замаар жилд 29,000 кг хуванцрыг хэмнэх боломжтойг судлаачид онцолсон.
Улсын хэмжээнд 393 төвлөрсөн хогийн цэгийн ихэнх нь дүүрч, шинэ цэг байгуулах судалгаа явагдаж байна. Хэрэв бид хуванцрыг зөв ангилж, дахин боловсруулж, нэмүү өртөг шингээсэн бүтээгдэхүүн болон эрчим хүч гаргаж чадвал хүрээлэн буй орчноо хамгаалахын зэрэгцээ эдийн засгаа ч дэмжих том хөшүүрэг болно.
