x

Цагдан хоригдсон иргэдийн хохирлыг “ЁС ТӨДИЙ” гаргаж байгааг өөрчлөх ёстой

Эрх зүйн соёл ТББ-ын судлаач, өмгөөлөгч Г.Байгальтай ярилцлаа. Тус ТББ нь хууль бусаар цагдан хоригдоод цагаатгагдсан иргэдийн хохирлыг төрөөс нэхэмжлэх талаар бие даасан судалгааны ажлыг хийж дуусаад, тодорхой иргэдийн хохирлыг нэхэмжлэн гаргуулаад байгаа юм.

-Хууль бусаар цагдан хоригдсон иргэд эрхээ сэргээлгэхээр эргээд шүүхэд хандах хандлага ер нь байдаг уу?

-Шүүхийн байгууллагын шинэтгэлийн хүрээнд шүүхийн шийдвэрийн цахим сантай болсон явдал нь иргэд, олон нийт, судлаачидын өмнө шүүхийн шийдвэрийг судлаж  хууль хэрэглээ болон шүүхийн шийдвэр хэрхэн гарч буй жишгийг судлах боломж олгосон. Судалгааны явцад хууль бусаар цагдан хоригдсон этгээд зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэж, өөрт учирсан хохирлоо барагдуулахаар шүүхэд хандах явдал харьцангуй бага байгаа нь харагдсан. Иргэд зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэх эрхтэй гэдгээ мэдэхгүйгээс болдог байх гэсэн таамаглал дэвшүүлж байсан бол бодит байдал дээр дээрх иргэд эрхээ мэддэг боловч өмнөх цагаатгагдсан, хэрэгсэхгүй болгосон хэргийг дахин сэргээж болзошгүй гэсэн айдастай, хуулийн байгууллагад итгэх итгэлгүй болсон нь энэ төрлийн нэхэмжлэлтэй иргэний хэрэг харьцангуй бага гарахад нөлөөлж байна. Гэвч хууль бусаар цагдан хоригдсонтой холбоотой хохирлоо барагдуулахаар хандахад ямарваа нэгэн байдлаар өмнөх хэрэг сэргэх зэрэг эрсдэл байхгүй. Гол нь үүнийг мэргэжлийн өмгөөлөгчдөөс зөвлөгөөгөө аваад хандах шаардлагатай байна.

-Хууль бусаар цагдан хоригдсон болон хэрэгт шалгагдсан иргэдэд ямар байдлаар хохирол бий болдог вэ?

- Шүүхийн практикаас харахад хохирол гаргуулахаар нэхэмжлэл гаргах иргэд өөрт учирсан хохирлоо дараах байдлаар тодорхойлж байна. Үүнд: цагдан хоригдох хугацаанд  иргэд ажил хийж  цалин хөлс авах боломжгүй болдог ба аваагүй цалин хөлс, олох байсан орлого нэхэмжилдэг, мөн эрүүл мэндэд учирсан хохирол, өмгөөлөгчийн болон замын зардал, нэр төр алдар хүндээрээ хохирсны төлбөр, сэтгэл санааны хохирлоо нэхэмжлэдэг. Ер нь цагдан хоригдох хугацаанд тухайн хүн гэр бүлээс салах, ажлаас халагдах, сургуулиас хасагдах, нийгэмд эзлэх байр суурь унах, нэр төр гутах, өвчин тусах, өр зээлэнд унах гээд тухайн хүнийг маш ихээр хохироодог бөгөөд хүний ажил хөдөлмөр эрхлэх, сурч боловсрох, халдашгүй чөлөөтэй байх гээд үндсэн эрхүүд зөрчигддөг сөрөг талтай.

-Шүүхэд хандвал үнэхээр хохирлоо нөхөн төлүүлж чадна гэж үү?

-2002 оны ЭБШТХ –ийн 14-р бүлэгт Хэрэг бүртгэгч прокурор шүүгчийн хууль зөрчсөн ажиллагааны улмаас хууль бусаар цагдан хоригдсоны хохирол барагдуулах, нөхөн төлбөр гаргуулах тухай зохицуулалт оруулснаас гадна иргэний хуулинд “Хууль бусаар яллагдагчаар татагдсан, ял шийтгүүлсэн, баривчлагдсан, саатуулагдсан буюу гадагш явахгүй гэсэн баталгаа өгсөн, захиргааны журмаар баривчлагдсан этгээдийн зөрчигдсөн эрхийг сэргээсэн тохиолдолд түүнд учирсан хохирлыг мөрдөгч, прокурор шүүгчийн буруутай эсэхээс үл хамааран төр хариуцан арилгана” гэж заасан.  Иргэд иргэний хуулийн дээрх заалтын дагуу хохирлоо төрөөс гаргуулахаар нэхэмжлэл гаргах боломжтой. Нэхэмжлэлдээ эдийн болон эдийн бус хохирлоо арилгуулахаар шаардаж болох бөгөөд шүүхийн жишгээс харахад нэхэмжлэгч нарт “тодорхой хэмжээнд” хохирол гаргаж өгч байгаа нь харагдаж байна.

-“Тодорхой хэмжээ” гэдгээ тодруулахгүй юу? Яг ямар хэмжээнд хохирол гаргаж байна вэ?

-Манай иргэний хуульд нэхэмжлэгч өөрийн нэхэмжлийн шаардлагаа тодорхойлж түүнийгээ нотлох үүрэгтэй байдаг. Иргэд хууль бусаар цагдан хоригдсон тохиолдолд эдийн болон эдийн бус хохирлоо тодорхойлж шүүхэд нэхэмжлэл гаргана.  Шүүх гаргасан нэхэмжлэлийн хүрээнд хохирол гаргах эсэхийг шийдвэрлэдэг.  Манай хуульд хууль бусаар цагдан хоригдсоны эдийн хохирлыг тооцох аргачлал байхгүй бөгөөд шүүхийн практикаас харахад эдийн хохирол буюу аваагүй цалин хөлсийг тооцохдоо 3 янзын аргачлал ашиглаж байгаа нь харагдаж байна. Шүүхээс дээрх аргачлалын алийг ашиглаж байгаа болон эдийн бус хохирлыг гаргаж байгаа эсэхээс хамааран харьцангуй өөр өөр шийдвэр гарч байна.

-Яг ямар аргачлал ашиглаж байна?

-Хууль бусаар цагдан хоригдсоны  нэг хоногийг хохирлыг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээгээр үржүүлж бодох Хоёрт. Хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг ажлын дундаж хоногт 21.5 хуваан цагдан хоригдсон хоногоор үржүүлж болох, Гуравт, Дундаж цалин хөлсийг тооцож цагдан хоригдсон хоногт үржиж гаргах аргачлалуудыг ашиглаж байна.  Гэвч хууль эрх зүйн зохицуулалт дутмаг байгаагаас аргачлалын аль нэгийг шүүгч өөрийн үзэмжээр ашиглаж  хэргийг шийдвэрлэж байна.

-Эдийн бус хохирол гэдэгт юуг ойлгох вэ? Эдийн бус хохирлыг яаж нотлож байна вэ?

-Эдийн бус хохирол гэдгийг нэр төр гутаагдсаны болон сэтгэл санааны хохирол хамаарна гэж ойлгож болно. Шүүхээс эдийн бус хохирлыг ихэнх тохиолдолд хэрэгсэхгүй болгож шийдвэрлэхээс гадна маш бага хэмжээгээр хохирол гаргаж шийдвэрлэж байна. Энэ нь манай улсын хувьд эдийн бус хохирлыг үнэлэх, хэмжих хууль зүйн зохицуулалтгүй, эдийн бус хохирлыг нотлох үүргийг нэхэмжлэгчид оногдуулсан байдагтай холбоотой гэж үзэж байна. Дээрх шалтгаануудын улмаас хохирсон иргэд өөрийн хохирлын багахан хэсгийг л шүүхийн журмаар гаргуулан авч байна.  Жишээ нь: шүүхээс сэтгэл санаагаар хохирсон гэж байгаа бол үүнийгээ нотлохыг шаарддаг. Хууль бусаар цагдан хоригдсон хүн сэтгэл санаагаар хохирсон нь ойлгомжтой бөгөөд шүүхээс сэтгэл санааг хохирсон гэдгийг яаж нотлох юм, эмнэлгийн дүгнэлт, тодорхойлолт байна уу гэх зэргээр нотлох баримт гаргаж өгөхийг шаардаж байгааг буруу гэж судлаачийн зүгээс үзэж байна.

-Манай шүүхийн практикт сэтгэл санааны хохирлоо гаргуулан авсан жишээ хэр их байдаг вэ?

-Ихэнхи тохиолдолд хангадаггүй. Гэвч зарим тохиолдолд сэтгэл санааны хохирлоо гаргуулсан нь ч байна. Жишээ нь, хулгайн гэмт хэрэгт яллагдаж хууль бусаар цагдан хоригдсон нэгэн иргэний сэтгэл санааны хохирол болон нэр төр гутаагдсаны хохиролд тус бүр 6 сая төгрөг нэхэмжлэснийг БЗД-ийн шүүхээс нэр төр гутаагдсаны хохирол 2 сая төгрөг, сэтгэл санааны хохиролд 1 000 000 төгрөг гаргуулахаар шийдвэрлэсэн байх жишээтэй.  Энэхүү шийдвэрээс харахад шүүхээс чухам ямар үндэслэлээр нэхэмжлэлийн шаардлагын хэмжээг багасгасан нь тодорхойгүй байгаа бөгөөд шүүгч тухайн иргэнийг сэтгэл санааны хувьд хохирсон гэж үзээд тодорхой хэмжээнд хохирол гаргасан байна.  

-Бусад улс орнууд сэтгэл санааны хохирлын асуудлыг хэрхэн яаж шийдвэрлэж байна. Ямар санаа авахаар хэрэгжүүлэхээр туршлага байгаа болов уу?

-Тодорхой  жишээ дурвал, Япон, Хятад зэрэг улсууд тусгайлсан хуультай бөгөөд нөхөн төлбөрийн доод дээд хэмжээг тогтоож албадлагын арга хэмжээний төрөл, хугацааны урт богино, хохирлын хэмжээ, сэтгэл санааны хямрал бие мах боддийн гэмтэл, цагдаа прокурор шүүгчийн санаатай гэм буруугийн хэлбэр байгаа эсэхийг харгалзан нөхөн төлбөрийн хэмжээг тогтоодог, Англид энэ төрлийн хохирлын үнэлгээг хийх үнэлгээчин байдаг бөгөөд ялын хүн хөнгөн, яллах үйл ажиллагаа, мөрдөн байцаалт хэрхэн явагдсан, хохирогчийн бусад гэмт хэрэг үйлдсэн эсэхийг харгалзан хохирлыг үнэлдэг. .      

-Манай улсын хувьд цаашид ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай гэж үзэж байна вэ?

-Манай улсын хувьд одоогийн байдлаар зөвхөн цагдан хоригдсон иргэдийн хохирлыг “ёс төдий” гаргаж байгаа практикыг өөрчилж хүний зөрчигдсөн эрхийг бодитой сэргээдэг болох ёстой. Үүний тулд эрх зүйн орчинг боловсронгуй болгох,  хууль тогтоомж, арга аргачлалыг батлах зайлгүй шаардлагтай байна. Иймдээ ч манай хуулийн фирмийн өмгөөлөгч судлаачид энэ чиглэлээр Нээлттэй нийгэм форумтай хамтран судалгааны ажлууд хийж байгаа хэрэг. Судалгааны ажилтайгаа холбогдуулан зарим хохирсон иргэний хэрэгт өмгөөллийн ажил хийж үр дүнд хүрч байна. Ийм байдлаар хохирсон иргэд байвал Эрх зүйн соёл ТББ-ийн маань  холбогдох /77881818, 99392888/, хохирлоо барагдуулахаар зөвлөгөө тусламж авах бүрэн боломжтой.

umguulugch.mn

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн бүх оронтой дипломат харилцаа тогтоолоо 10 цаг 53 мин Монгол-Японы харилцаа1990-1998 12 цаг 44 мин Улаанбаатар метро төслийн бараа, үйлчилгээг Их Британи улс нийлүүлнэ 13 цаг 13 мин УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн 2025 оны хаврын ээлжит чуулганыг хааж хэлсэн үг 13 цаг 21 мин Монгол Улсын төрийн далбааны өдөр тохиож байна 13 цаг 30 мин Такамүра: Бидний хувьд үүрдийн дурсамж үлдээх аялал байлаа 13 цаг 33 мин Ж.Золжаргал: Эдийн засгаа өсгөхийн тулд төсөв тэлэх биш хөрөнгө оруулалт, бизнесийг дэмжих хэрэгтэй 13 цаг 42 мин Нэгдүгээр шинэ тойрог замын төслийг УИХ-д танилцууллаа 13 цаг 45 мин Наадмын өдрүүдэд 24 цагаар ажиллах эрүүл мэндийн байгууллагуудын утасны дугаар 13 цаг 49 мин Улаанбаатарт өдөртөө 25 хэм дулаан 13 цаг 53 мин Эзэн Хаан Нарүхито "Монгол Коосэн технологийн коллеж”-ид зочиллоо Өчигдөр 16 цаг 20 мин Төслийн нэгжүүдийн орон тоог 200-гаар багасгаж, 11.5 тэрбум төгрөг хэмнэнэ Өчигдөр 16 цаг 16 мин Х.Булгантуяа: Чех Улс манай улсын “гуравдагч хөрш”, Европ дахь итгэлт түнш Өчигдөр 16 цаг 13 мин Улсын Их Хурал өнгөрөгч долоо хоногт (2025.06.30-07.06) Өчигдөр 16 цаг 06 мин Бүсчилсэн хөгжлийн болон Ёс зүйн дэд хорооны бүрэлдэхүүнийг хэлэлцэн дэмжлээ Өчигдөр 15 цаг 49 мин Чех-Монголын парламентын бүлгийн дарга Станислав Берковецийг хүлээн авч уулзлаа Өчигдөр 15 цаг 45 мин ӨБХ-ны даргад гишүүн О.Номинчимэгийн нэрийг дэвшүүлэв Өчигдөр 13 цаг 32 мин УИХ-ын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг баталж, Байнгын хороодын бүрэлдэхүүнийг шинэчлэв Өчигдөр 11 цаг 52 мин Г.Занданшатар: Үндэсний сэргэн мандлын шинэ давлагаа эрч хүчтэй эхэлсэн гэдэгт итгэж байна Өчигдөр 11 цаг 30 мин Гандантэгчэнлин хийдийн төв талбайг байгалийн чулуун хавтангаар шинэчилжээ Өчигдөр 11 цаг 17 мин
iИх уншсан
Эдийн засгийн форумд барьсан Хөгжлийн сайдын “бэлэг” Э.Батшугар: Хар жагсаалтыг халж, зээлдэгчийг онооны системээ... Эрчим хүчний эрх чөлөө Мотоциклийн спортын 70 жилийн ойд зориулсан улсын аваргын гу... Британид коронавирусний содон шинж тэмдэгтэй шинэ хувилбар т... Сэлбэ хотын орон сууцны төслийн тендерийг тав хуваан зарлала... Хятадад “iPhone” борлуулалт өсөж, Apple-ийн хувьцаа багахан ... Армени ШХАБ-ын гишүүн болох сонирхлоо илэрхийлэв Boom boom-гоо зүй дэлхийг эзэлж эхлэв Christie's дуудлага худалдаанд сүүлийн зуун жилийн ховор дар... Сонгинохайрханд эрэгтэй хүн хутгалуулсан хэрэгт холбогдуулан... Хөгжимчин Боб Дилан өөрийн зурсан зурагтай ном гаргана Тэтгэврийн зээлийн зохицуулалтыг цуцлав Сэлэнгэ мөрний түвшин нэмэгдэж, Ховд гол үерийн түвшинд хэвэ... Ц.Дөчинесөнжил: Тэдний хүссэн үнээр газраа зарвал миний амьд... Трамп, Путин нар утсаар ярьж, Украины асуудлыг хэлэлцэв Такамүра: Бидний хувьд үүрдийн дурсамж үлдээх аялал байлаа "Салхи Дамбий" МУГЖ цолоор энгэрээ мялаав Өнөөдөр болох үйл явдлын тойм Дайны дараах Монгол-Японы харилцааг хэвийн болгох хоёр талын...
Top