Украинд хийсэн ОХУ-ын түрэмгийлэл эхлээд бүтэн нэг жил өнгөрч байна. 2022 оны хоёрдугаар сарын 24-ны өдөр дэлхий дахиныг цочроосон дайн эхэлсэн юм. Дайны нэг жилийн хугацаанд Украин улс болон дэлхийд юу, юу өөрчлөгдсөн талаар олон улсын хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд тойм нийтлэлүүдийг гаргаж буй. 

Тэгвэл Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж "Украин яагаад заавал ялах ёстой вэ" /Why Ukraine Must Win/ талаар дэлхий нийтэд хандан нийтлэл бичжээ. Түүний бичсэн нийтлэлийг хөрвүүлэн, уншигч та бүхэндээ хүргэж байна. 

Энэ цаг үед хэн ч Путины Украинд хийж байгаа зүйлийг дахиж хийх гэж оролдох ёсгүй. Дүндээ, Украины ялалт нь дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн хувьд маргаангүй зүйл юм. Дайн хоцрогдсон гэдгийг батлахын тулд.

Ардчиллын үндсэн дээр сонгогдсон ерөнхийлөгчийн хувьд би эрх чөлөөний төлөө, дайралтад өртөх үед эрх чөлөөгөө хамгаалж, нэг хүн шиг байх нэгдсэн ард түмний хүчинд бат итгэлтэй байдаг. Энэ шалтгаан, ийм итгэлийг сүүлийн олон арван жилийн турш үзэгдээгүй байдлаар Украины цусанд будагдсан хөрсөн дээр одоо туршиж байна. Би Мюнхений аюулгүй байдлын бага хурлаас саяхан буцаж ирлээ. Украины хүн бүр дайчин гэдгийг баттай хэлмээр байна. Надад хэд хэдэн хүнтэй уулзах завшаан тохиосон. Тэд миний зүрх сэтгэлийг үнэхээр хөдөлгөлөө.

Ард түмний дуу хоолой, тэдний шийдэмгий байдал ямар ч буун дуунаас хамаагүй их хүчтэй. Эрх чөлөө "устгалтай" тулгарчихсан үед тохиролцох ямар ч боломжгүй юм. Украин дахь дайн хоёр дахь жилдээ үргэлжилж байгаа энэ үед дэлхийн ардчилсан улс орнууд илүү их шийдэмгий байх ёстой.

Эрх чөлөө бол бүх хүний боломж. Деспотууд зөвхөн өөрсдийгөө тайвшруулах шийдэл, боломжуудыг санал болгодог. Тэд шударга ёсыг авчирдаг гэж ярьдаг ч шударга ёс нь сонгомол байдаг. Тэд өөрсдийн сонгосон амьдралын хэв маягийг бусдад зааж өгдөг. Дарангуйлагчид ард түмнийхээ хөгжил цэцэглэлтийн төлөө бус өөрсдийн оршин тогтнох, эрх мэдэлд урт наслахыг үргэлж боддог. Эрт орой хэзээ нэгэн цагт дарангуйлагчид цөхрөнгөө барж, өөрсдийн завхарсан луйварчдын сүлжээнд үйлчилдэг.

Путин эрх чөлөөг тэвчихгүй гэдгийг би мэднэ. Би түүнтэй олон удаа учирч байсан. Тэрээр ялгаа, өрсөлдөөнийг үл тоомсорлодог. Тэрээр эрх чөлөөтэй Украинаас айж байна. Гүн нарциссист хүний хувьд тэрээр илүү амжилттай, цэцэглэн хөгжсөн хөршийг зөвшөөрч чадахгүй байв. Эрх чөлөөт, ардчилсан Украин нь түүний дэглэмд ноцтой аюул учруулж болзошгүй юм.

Украинд хийсэн Оросын түрэмгийлэл гэнэтийн зүйл биш юм. Энэ бол эрх чөлөөний үзэл санаа, хэлмэгдүүлэлтийн нударга хоорондын урт удаан тэмцлийн оргил үе байв.

Энэ дайны фронт Украины сүйрсэн тулалдааны талбараас хол давсан. Дайн Ази, Африк, Латин Америк, Ойрхи Дорнодоор дамжлаа. Хүн төрөлхтний хамгийн сайн ба хамгийн муу зөн совингийн хооронд, эрх чөлөөт ертөнц ба дарагдсан хүмүүсийн хооронд зөрчилдөөн өрнөж байна. Украин ялах үед эрх чөлөөний хүчнүүд хаа сайгүй, тэр дундаа Хятадад, Орост ялах болно.

Яагаад Европтой харьцуулахад Азийн ихэнх орнууд Украины асуудалд төвийг сахисан байр суурьтай байдгийг олон хүн асуудаг. Хариулт нь энгийн. Тэдний хийж чадах зүйл бол зүрх сэтгэлээрээ "харах" явдал юм. Тэд яг тэр мөчид хэн нь илүү байгааг мэдэхийн тулд шуурхай мэдээний товхимол бүрийг анхааралтай ажиж дагадаг. Харамсалтай нь, Ази тив ч бас өөрсдийгөө захирагч хэмээн өргөмжилсөн хүмүүсээр дүүрэн. Ихэнх тохиолдолд тэдний засгийн газрууд хууль ёсны төлөөлөлгүй байдаг.

Украинчууд яг энэ зарчмын төлөө, зөвхөн эх орныхоо төлөө бус бидний эрх чөлөөтэй байх эрхийн төлөө тэмцэж байна. Тэдний тэмцэл дэлхий нийтийнх. Үүний үр дүнд бидний дэмжлэг дэлхийн хэмжээнд, бүрэн болзолгүй байх ёстой. Украины ялалт энэ гараг дээрх эрх чөлөөнд дуртай бүх хүмүүст урам зориг өгөх болно. Автократууд хаа сайгүй хамгаалалтанд орох болно. Хэрэв Орос ялбал дарангуйлагчид бүрэн хэмжээгээр жагсах болно.

Кремлийн суртал ухуулгын машин бүрэн идэвхжиж, нөгөө талыг оросуудыг устгах үүрэг хүлээсэн гэж буруутгаж байна. Гэхдээ миний мэдэж байгаагаар хэн ч оросуудыг алуулж байхыг харахыг хүсэхгүй. Оросыг Кремлээс өөр хэн ч харамлахгүй байна. Кремлээс өөр хэн ч Оросын нөөц бололцоог шавхаж байгаа юм биш. ОХУ-ын зэвсэгт хүчнийг Кремлээс өөр хэн ч зэрэмдэглэхгүй байна. Украин руу довтлох ажиллагааг Кремлээс өөр хэн ч эхлүүлээгүй. Эрх чөлөөт ертөнцийг хатуу арга хэмжээ авахыг Кремлээс өөр хэн ч албадаагүй. Эцэст нь хэлэхэд, хэн ч Кремлийг зайлшгүй мөхөхийг уриалаагүй, харин үүнийг Кремль үйлдлээрээ харуулав.

Энэ дайны хор хөнөөл хязгааргүй. Хамгийн эмзэг бүлгийнхэнд гэмгүй хүүхдүүд, ахмадууд, гэр бүлүүддээ сүйрэл, зовлон зүдгүүр авчрахаас ичихгүй байна. Мөн энэ аймшигт байдал зөвхөн дайнд нэрвэгдсэн газар нутагт биш Орос улсад ч бас адилхан.

Путины "хэсэгчилсэн" дайчилгаа нь Оросын хамгийн эмзэг хэсэг болох үндэстний цөөнхөд айдас, нулимс авчирсан бөгөөд тэдгээр нь харьцангуйгаар цэрэгт татагдаж, фронтын шугамд хаягдсан юм. Буриад, Халимаг, Тува болон бусад гадуурхагдсан цөөнхүүдийг их бууны тэжээл болгон ашиглаж ирсэн. Алслагдсан зарим бүс нутагт цэргийн насны эрчүүд бараг дуусч байна. Орон нутгийн мэдээллээр Кремль "тусгай ажиллагаа" нэрийн дор сурах бичгийн үндэстний цэвэрлэгээ хийж байна.

Путины удаан үргэлжилсэн сүүдэр дор Оросын хөгжил нэг үе хойш ухарч, улс төр нь цөм хүртэл царцжээ. Гэсэн хэдий ч, энэ гүн хөлдөлтийн үед ч мэдэгдэхүйц хагарал бий. Украины дайн зөвхөн нэг хүний мөргөлдөөн байхаа больсон. Путины бараан сүүдэр тоо томшгүй олон хүний амьдралыг зовоож байна. Гэм зэмгүй гэр бүл дотны хүмүүстээ булш ухаж байхад хүн бүрийн зүрх эмтэрч байна.

ОХУ-д илэн далангүй, хамгийн тод хүмүүс ихэвчлэн чимээгүй байдаг. Аль ч үндэстэнд чөлөөт сэтгэлгээтэй хүмүүс өөр өөр үзэл бодол, илүү сайн шийдлийг санал болгох үндэс суурь болдог. Гэвч харамсалтай нь Оросын нийгмийн яг энэ хэсэг нь олноороо дүрвэсэн. Орост үлдсэн эрэлхэг хүмүүс эрүү шүүлт, шоронд хоригдож байхдаа авлига, гүн сүрдүүэг дор дайны эсрэг тэмцсээр байна. Тиймээс дэлхий нийт Оросын ард түмний эсрэг биш харин Кремлийн клептократизм, харгислалын эсрэг байна.

Кремлийн дэглэм эрт дээр үеэс тархи угаах, гэмт хэргийн агентуудыг ашиглахад найдсан нь олон хүний хувьд гайхах зүйл биш юм. Тэдний хоригдож буй элсэгчдэд хүртэл энгийн шалгалт байдаггүй. Тэд Украинчуудын эсрэг хэр их харгис хэрцгий, харгис хэрцгий байх тусам нь тэднийг угтан авдаг. Тэд урт хугацааны ялаас мултарсан хүмүүс. Тэд ихэвчлэн хайртай хүмүүстээ гологдсон байдаг. Тэдний даалгавар бол хүн алах явдал. Дэлхий даяар шударга ёсыг эрэлхийлдэг нийгэмлэгүүд Украинчуудын эсрэг хийсэн зүйлийнхээ төлөө хариуцлага хүлээхийг хашгирч, үргэлжлүүлэн шаардсаар байна.

Зарим ажиглагчид Азийн орнууд, тэр дундаа Монголын Украины эсрэг дайны талаарх байр суурьт сэтгэл дундуур байна. Орос, Хятад хоёрын дунд шахагдсан газарзүйн байршлаасаа болоод Монгол Улсын Засгийн газар тэнцвэржүүлэх арга хэмжээ авахаас өөр аргагүйд хүрч байна. Гэвч тусгаар тогтносон Украины эсрэг хэрцгийгээр дайрч байгааг Монголын олон нийтийн санаа бодол эрс эсэргүүцэж байна.

Үүнтэй холбогдуулан нэгэн түүхэн бичлэгийг та бүхний анхааралд хүргэж байна. Адольф Гитлер ЗХУ руу довтлоход Монголын ард түмэн энэ фашист түрэмгийлэгчийн эсрэг нэгдэж байсан. Тэд Зөвлөлтийн ард түмэнтэй эв санааны нэгдлээ илэрхийлж, юу ч үл өршөөсөн. Нүүдэлчин малчид малынхаа талаас илүү хувийг ЗХУ руу илгээдэг байв. Дэлхийн хоёрдугаар дайны үед ЗХУ-ын фронтод байсан нийт адууны дөрөвний нэг нь Монголынх байсан.

Дайн дууссаны дараах өдрүүдэд Берлиний балгас дээр ялагч холбоотны цэргүүдийн хамт туранхай ч хүчтэй монгол морьд зогсох нь ховор биш байв. Морь нь хүнд техник, зэвсгийг шавар, бартаатай газар, тэр дундаа олборлосон газраар зөөвөрлөх логистикийн аврах гол түлхүүр байв. Хүнд хэцүү нөхцөлд монгол адуу уналганы цорын ганц хэрэгсэл, заримдаа нэн шаардлагатай тэжээлийн эх үүсвэр байсан юм. Монголын малчдаас Зөвлөлтөд хүргэсэн морины хангамжийн тоо хагас сая гаруйд хүрсэн байдаг.

Мөн 1941 оны сүүлээр Зөвлөлтүүд Москвагийн захад Германы хүчний эсрэг сөрөг довтолгоо хийж эхэлжээ. Өвлийн ер бусын ширүүн тэр саруудад улаан армийн ихэнх цэрэг, офицерууд Монголын малын арьсаар хийсэн өвлийн дулаан хувцас өмсдөг байв. Түүнчлэн Монголын санхүүгийн дэмжлэгээр Зөвлөлтүүд танкийн багана, сөнөөгч онгоцны флотыг үйлдвэрлэж байжээ. Монгол Улсын Засгийн газар алт, мөнгөн тэмдэгтийн нөөцөө дөрвөн жил дараалан ЗХУ-д хандивласан. Мөн урд эгнээнд монгол хурга, мах хандивласан нь Зээлдүүлэх тухай хуульд заасан хэмжээнээс давсан байв.

Нацист Герман ЗХУ руу довтлоход монголчууд хойд хөрштэйгээ чадах чинээгээрээ хамт зогсож байсан.

Харин Путины Орос Украин руу довтлоход Монголын ард түмэн эхний өдрөөсөө л харгис түрэмгийллийн эсрэг зогссон. Энд би хэлэх гэсэн юм: Барууныхан монголчуудын хийсэн зүйлийг хийж, монголчуудын хийсэн шиг ажиллах ёстой. Украины оршин тогтнох эрхийг дэмжихийн тулд ардчилсан орнууд эв санааны нэгдэлтэй байж, тусламжаа харамлахгүй байх ёстой.

Харамсалтай нь Барууны ихэнх шийдвэрүүд Украиныг дэмжих тал дээр Оросын түрэмгийллээс нэг алхам хоцордог. Украины Ерөнхийлөгч Владимир Зеленский дайны эхний өдрүүдээс зугтах онгоц биш, харин нэмэлт зэвсэг авахыг хүссэн. Дайнд нэрвэгдсэн Украин сөнөөгч онгоц, алсын тусгалын пуужин гуйсаар л байна.

Украинчууд бидний эрх чөлөөний төлөөсийг төлж байна. Тэд зөвхөн бүрэн эрхт байдлаа хамгаалахын тулд бус харин эвдэрсэн дэлхийн дэг журмыг сэргээхийн төлөө зовж шаналж, цус урсгаж, өөрсдийнхөө үнэ цэнэтэй бүхнээ золиосолж байна.

Барууны удирдагчид хүлээх цагтай байж магадгүй. Харин шархадсан Украинд хүлээх цаг алга. Украины нутаг дэвсгэр, хот, тосгоныг булаан авсан хүмүүс хүлээхгүй байна. Алуурчид, хүчинчид, дээрэмчид хүлээхгүй байна. Путин хүлээхгүй байна.

Ийм хэмжээний түрэмгийлэл, сүйрэлд өртөж буй аль ч улсыг хүлээхийг шаардаж болохгүй. Украинд Оросын үхлийн багийг устгаж, үгүй хийж, ялахын тулд WINGS пуужин хэрэгтэй. Путин бүх хүн, зэвсгээ шавхсан цагт л тэмцлээ зогсооно. Энх тайванд хүрэх цорын ганц зам бол Украины ялалт юм. Бүх хүн төрөлхтөн цаг хугацааны шалгуурыг давж, нэр хүндийн шалгуурыг давах болно.

Энэ цаг үед хэн ч Украинд Путины хийж байгаа зүйлийг хийх гэж оролдох ёсгүй. Үүний үр дүнд Украины ялалт нь дэлхийн хамтын нийгэмлэгийн хувьд маргаангүй зүйл юм. Дайн хоцрогдсон гэдгийг батлахын тулд.

Ялалт гэдэг нь Оросын түрэмгийллийг хөөж гаргахаас илүү, тэр байтугай Украины эзлэгдсэн бүх газар нутгийг чөлөөлөхөөс ч илүү гэсэн үг. Ялалтын хувьд мөргөлдөөний дараа Украиныг сэргээн босгох, Путины дайнаас бүрэн сэргэх шаардлагатай. Хэрэв Украин үүнд хүрч чадахгүй бол эрх чөлөө, чөлөөт ертөнц дарангуйлагчдын байнгын айлган сүрдүүлэг, түрэмгийлэлд өртөх болно. Чөлөөт ертөнцөд алдах эрх байхгүй!

Хероям Слава!

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдорж одоо Стэнфордын Их Сургуульд Бернард, Сюзан Лиутауд зочин судлаачаар ажиллаж байна. Тэрээр Монгол Улсын Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч асан бөгөөд Нельсон Манделагийн үүсгэн байгуулсан дэлхийн удирдагч асан The Elders бүлгийн гишүүн юм.

А.Долгор