x

Сонголтын золиос

Олон нийтэд нэр нүүрээ таниулж амжсан авч МАН, АН-аас нэр дэвших шаансгүйгээ мэдэрсэн гарууд нэр нь үл мэдэгдэх үй түмэн жижиг намууд руу урсана. Өөрснийгөө жагсаалтын №1-д тавиулаад ердөө ганц суудал авахад гишүүн болно гэсэн тооцоотой. Урсгал хэдийнээ эхэлснийг ажигласан уу гээд Баабар гуай жиргэжээ. 

126 гишүүнээ ирэх жил яаж сонгох гэж байна даа?

Асуудлыг томоор харахыг хичээвэл юм болгон философи мэт. Хэрэв та хурдан галт тэрэгний зогсоол дээр зогсож байгаад асар хурдтай ирж буй галт тэргийг анзааралгүй зам засварын ажил хийж буй 5 залууг харжээ. Тэдэнд анхааруулах ямар ч боломж байхгүй, дээрээс нь тэд галт тэрэг ирж буйг харсан ч замаас нь амжиж гарч ирж чадахгүй дайруулахаар байжээ гэж төсөөлье. Харин та гэнэт уг хурдан галт тэрэгний замыг солих хавхлагын хажууд зогсож буйгаа анзаарлаа. Замыг нь сольж өөр тийшээ шилжүүлэхэд тэр шилжсэн зам дээр нь нэг залуу согтуу хэвтэж байв. Та төмөр зам дээр ажиллаж буй 5 залуугийн амийг аврахын тулд замыг нь сольж согтуу залуу руу хурдан галт тэрэгийг шилжүүлэх байсан уу?

Үүнийг “Сонголтын золиос” буюу “Trolley Dilemma” гэх агаад 1967 онд философич Philippa Foot анх гаргаж ирсэн бөгөөд 1985 онд Judith Jarvis Thomson улам хөгжүүлсэн түүхтэй аж. Энэхүү сонголтын золиос нь биднийг өдөр тутам хийдэг үйлдлийнхээ үр дүнг тооцоолох, бидний хийсэн үйлдэл ёс суртахуун ба үнэ цэнийг агуулж чадаж байгаа эсэхийг шалгадаг сонгодог арга юм. 

Ёс суртахуун гэгч энэүү зүйл биднийг амьдрал дээр олон зүйл дээр сорьж байна. Жишээ нь: дайн эхлүүлэх, хүнийг ялгаварлан гадуурхах, дроны зохистой хэрэглээ, үр хөндөлт, нэгэн эдгэшгүй өвчин туссан хүнийг зовоолгүй бурхны оронд илгээх эсэх гэх мэт асуудлууд дээр бид байнга хоорондоо маргалддаг. 

Харин одоо дээрх хурдан галт тэрэгний жишээнээс арай өөр жишээг авч үзье. Галт тэрэгний зам дээрх гүүрэн дээр та зогсож байжээ. Яг галт тэрэгний зам дагуу мөн л 5 ажилтан ирж буй эсэхийг нь анзаарах, сонсох завдалгүй ажиллаж байв. Сонсож, мэдсэн нь замаас гарч амжихгүй дайруулахаар байв. Энэ удаад галт тэргийг өөр зам руу шилжүүлэх хавхлага байсангүй. Харин гүүрэн дээр таны хажууд нэгэн тарган эр цуг зогсож байлаа. Хэрэв тэр эрийг түлхээд хурдан галт тэрэгний зам руу унагаавал ямар ч байсан зам дээр ажиллаж буй 5 хүн хүртэл явж чадалгүй галт тэрэг зогсоно гэдэг найдлага танд 100 хувь байв. Та тэр хүнийг түлхэж хөнөөгөөд нөгөө 5 хүний амийг аврах байсан уу?

Дээрх 2 жишээг хүмүүсээс асуухаар ихэнх хүмүүс эхний жишээн дээр хавхлагыг түлхэж 1 хүний амийг зольж 5 хүнийг аварна гэж хариулдаг бол 2 дахь жишээн дээр ихэнх нь тарган эрийг гүүрнээс түлхэхгүй 5 ажилтаны амийг харсаар байж галт тэргэнд өгөх сонголтыг хийдэг. Үр дүнг нь тооцох юм бол аль аль нь нэг хүний амийг зольж таван хүн аварч байна. Гэтэл хүмүүс мораль буюу ёс суртахуунаас шалтгаалж өөр өөр сонголтыг хийдэг байна. 

Дахиад л төсөөлж үзье л дээ бүгдээрээ. Та өөрийгөө эмч гээд бодно уу. Яаралтай эрхтэнээ солиулахгүй бол амиа алдах 5 ажилтан таны гар дээр байна. Гэтэл хөл нь хугарсан болохоос дотор цул 5 эрхтэн нь эв эрүүл залуу гараад ирлээ. Та тэр залуугийн 5 цул эрхтэнг авч амийг нь золин нөгөө 5 өвчтөндөө эрхтэн суулгах мэс засал хийж амийг нь аврах байсан уу? Энэ бол галт тэрэгний эхний жишээтэй яг адил жишээ юм. Гэвч ихэнх хүмүүс хөл нь хугарсан эрийн амийг солих сонголтыг хийдэггүй. 

Хүмүүн гэдэг бодгаль бидний зөн совин, ёс суртахуун маань тэр болгон логиктой, тууштай, бас итгэлтэй байж чаддаггүй аж. Тэгэхээр бидний зөн совин, ёс зүйд нөлөөлдөг өөр хүчин зүйл байгаад байна. Дээрх галт тэрэгний 2 жишээний хувьд нэг нь хүнийг түлхэж хөнөөж байхад нөгөөг нь бид азгүй тэр хүний хувь тавилантай нь холбон тайлбарлахаар байна. Ухаан нь агсан эсвэл асан?

Тархины мэдрэл, эс судлалын түвшинд эрдэмтэд дээрх хоёр галт тэрэгний жишээг хүмүүс дээр туршихдаа тархины аль хэсгүүд нь илүү их ажиллаж хүмүүсийг шийдвэр гаргахад нь нөлөөлж буйг судалжээ. Галт тэрэгний хавхлага сольж 5 хүнийг аварч 1 хүнийг шууд бусаар хөнөөж буй үйлдэл дээр хүний тархины логиктой сэтгэх, асуудалд рациональ буюу эрүүл ухаанаар хандах функцуудыг идэвхжүүлж байжээ. Харин тарган залууг гүүрнээс түлхдэг жишээн дээр хүмүүс сэтгэл хөдлөл дээрээ шууд суурилан сонголтыг хийж байв. Энэ нөхцөлд бидний сэтгэл хөдлөл дээрээ суурилан гаргаж буй шийдвэр болгон зөв байж чадах уу амьдрал дээр? Эсвэл бид 5 хүний амийг аврахын тулд 1 хүний амийг золих ёстой юу?

2024 оны УИХ-н сонгуульд сонгогч та бид тархиныхаа аль хэсгийг идэвхижүүлэн сонголтоо хийх ёстой юм бол оо? Хийх сонголтынхоо үр дүнг бид харж, тооцоолж, төсөөлж чадах уу? Эсвэл сэтгэл хөдлөл дээрээ суурилан хайрлан, өрөвдөж, эсвэл үзэн ядах сэтгэлээр төрийн эрх барих дээд байгууллагын төлөөллөө сонгож өөрсдөө сонголтынхоо золиос болох уу?

Сонголт та бидний гарт хэдий ч бидний хэн хэн нь сонголтын золиос болохыг хэзээд үл хүснэм!

В.Ганзориг /baabar.mn/

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн бүх оронтой дипломат харилцаа тогтоолоо Уржигдар 11 цаг 22 мин Монгол-Японы харилцаа1990-1998 Уржигдар 09 цаг 31 мин Улаанбаатар метро төслийн бараа, үйлчилгээг Их Британи улс нийлүүлнэ Уржигдар 09 цаг 02 мин УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн 2025 оны хаврын ээлжит чуулганыг хааж хэлсэн үг Уржигдар 08 цаг 54 мин Монгол Улсын төрийн далбааны өдөр тохиож байна Уржигдар 08 цаг 44 мин Такамүра: Бидний хувьд үүрдийн дурсамж үлдээх аялал байлаа Уржигдар 08 цаг 41 мин Ж.Золжаргал: Эдийн засгаа өсгөхийн тулд төсөв тэлэх биш хөрөнгө оруулалт, бизнесийг дэмжих хэрэгтэй Уржигдар 08 цаг 33 мин Нэгдүгээр шинэ тойрог замын төслийг УИХ-д танилцууллаа Уржигдар 08 цаг 29 мин Наадмын өдрүүдэд 24 цагаар ажиллах эрүүл мэндийн байгууллагуудын утасны дугаар Уржигдар 08 цаг 26 мин Улаанбаатарт өдөртөө 25 хэм дулаан Уржигдар 08 цаг 22 мин Эзэн Хаан Нарүхито "Монгол Коосэн технологийн коллеж”-ид зочиллоо 2025-07-09 Төслийн нэгжүүдийн орон тоог 200-гаар багасгаж, 11.5 тэрбум төгрөг хэмнэнэ 2025-07-09 Х.Булгантуяа: Чех Улс манай улсын “гуравдагч хөрш”, Европ дахь итгэлт түнш 2025-07-09 Улсын Их Хурал өнгөрөгч долоо хоногт (2025.06.30-07.06) 2025-07-09 Бүсчилсэн хөгжлийн болон Ёс зүйн дэд хорооны бүрэлдэхүүнийг хэлэлцэн дэмжлээ 2025-07-09 Чех-Монголын парламентын бүлгийн дарга Станислав Берковецийг хүлээн авч уулзлаа 2025-07-09 ӨБХ-ны даргад гишүүн О.Номинчимэгийн нэрийг дэвшүүлэв 2025-07-09 УИХ-ын тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийг баталж, Байнгын хороодын бүрэлдэхүүнийг шинэчлэв 2025-07-09 Г.Занданшатар: Үндэсний сэргэн мандлын шинэ давлагаа эрч хүчтэй эхэлсэн гэдэгт итгэж байна 2025-07-09 Гандантэгчэнлин хийдийн төв талбайг байгалийн чулуун хавтангаар шинэчилжээ 2025-07-09
iИх уншсан
Эдийн засгийн форумд барьсан Хөгжлийн сайдын “бэлэг” Британид коронавирусний содон шинж тэмдэгтэй шинэ хувилбар т... Boom boom-гоо зүй дэлхийг эзэлж эхлэв Christie's дуудлага худалдаанд сүүлийн зуун жилийн ховор дар... Хөгжимчин Боб Дилан өөрийн зурсан зурагтай ном гаргана Тэтгэврийн зээлийн зохицуулалтыг цуцлав Такамүра: Бидний хувьд үүрдийн дурсамж үлдээх аялал байлаа Ц.Дөчинесөнжил: Тэдний хүссэн үнээр газраа зарвал миний амьд... "Салхи Дамбий" МУГЖ цолоор энгэрээ мялаав Дайны дараах Монгол-Японы харилцааг хэвийн болгох хоёр талын... Монгол-Японы харилцаа1990-1998 Ардчилсан хувьсгалын ойн баярыг улсын баяр наадамтай хамтатг... Ц.Төмөрбаатар: Аавынхаа араас Ардын жүжигчин болсондоо баярт... Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын Ажлын албанаас няцаалт гаргажээ... Ж.Золжаргал: Эдийн засгаа өсгөхийн тулд төсөв тэлэх биш хөрө... ДЦС-5 төслийн хувийн хэвшлийн түншлэгчийг сонгох урьдчилсан ... Монгол Улс НҮБ-ын гишүүн бүх оронтой дипломат харилцаа тогто... Эзэн Хаан Нарүхито "Монгол Коосэн технологийн коллеж”-ид зоч... “Засгийн газрын өрийн баталгаа гаргах зөвшөөрөл олгох тухай”... Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито Ус сувгийн удирда...
Top