Ёстой мэдрэмжгүй, иргэддээ байтугай эдийн засагтаа “хайргүй” төр юм. Он дуусаад иргэд зээлээ төлж эхлэхгүй бол дараагийн зээл хүсэгчид зээл авч чадахгүйд хүрээд байна. Өөрсдөө “Ковидын хууль” гэх нэрээр зээл төлөлтийг түгжчихээд “Яагаад ипотекийн зээл гарахгүй байгаа юм бэ” гэж гайхаад байгаа нь өнөөгийн Засгийн газрын бас нэг алдаа. Магадгүй тэд 2017 оноос хойш бондын эргэн төлөлтөөр энэ хөтөлбөр хэрэгжиж ирсэн гэдгийг ойлгодоггүй бололтой.
Өнөөдөр арилжааны банкууд өөрийн хөрөнгөөрөө энэ өндөр зардалтай зээлийг санхүүжүүлэх хүсэлгүй байна. Хэдийгээр нийгмийн хариуцлагын хүрээнд гэх “дарамт”-ын дор санхүүжүүлсэн ч Монголбанк ч гэсэн мөнгөө өгдөг байх баталгаа хэрэгтэй. Тэгэхгүйгээр, арилжааны банкууд эрсдлээ 100 хувь хүлээгээд бүрэн хэмжээгээр нь өөрсдөө санхүүжүүлнэ гэхээр боломж хомс, эрсдэл ч өндөр. Үнэндээ арилжааны банкууд яагаад мөнгөгүй болсны шалтгаан нь зөвхөн орон сууцны зээлээс алдагдал хүлээнэ гэсэн айдсаас үүдэлтэй биш л дээ.
Жишээ нь, Эрчим хүчний сайд, холбогдох зохицуулах албан хүмүүс “Энэ өвөл хот хөлдөнө шүү” гэсэн утгатай сануулгыг халуун зунаас эхэлж өглөө. Бүр “лаа бэлд” гэсэн. Үнэндээ арилжааны банкууд үүнд л бэлдэж байна. “Яаж энэ өвөл ирэх гээд айлгаад байгаа эдийн засгийн хүндрэлийг эрсдэл багатай, хатуухан хэлэхэд хаалгаа барьчихалгүй даван туулах вэ гэж. Үүндээ тулах юм бол юун ипотекийн зээл!
Цаашид ипотекийн зээлийг үргэлжлүүлье, утаанаас салъя, утаанаас үүдэлтэй өвчнүүдээс ангижрахыг хүсэж гол зорилтоо болгох гэж байгаа бол урт хугацаанд хүүгүй мөнгө байршуулдаг сангуудад реформ хийж Хөрөнгө оруулалт, менежентийн компани болгох шаардлагатай. Энэ нь жинхэнэ “Алсын хараа”-тай бодлого болно. Ингэснээр хөрөнгө оруулалт, менежментийн компаниудад төвлөрсөн мөнгийг улстөрчид “хүүхдийн мөнгөнд тараачихъя” гэх зэргээр сангуудыг хоослох бус, хүүгүй төгрөгүүдээ алсын хараатай зөв зорилттойгоор ашиглах боломжтой юм.
Та бүхэн санаж байгаа бол Монгол Улсын Их Хурал 2008 оны 10-р сарын 13-ны өдөр ноолуурын нөхөн олговорт 30.5 тэрбум төгрөгийг Монгол Улсыг хөгжүүлэх сангаас гаргах тогтоолын төслийг баталж байв. Энэ гашуун жишээг давтахгүйн тулд хэрэв цаашид Баялгийн сан, Төрийн сан, Тэтгэврийн санд төвлөрсөн хөрөнгөөр иргэдээ олигтойхон амьдруулж чадахгүй бол Ипотект олгоосой. Ингэснээр зөвхөн МИК биш, Хөрөнгө оруулалт, менежентийн компаниуд олширч тэр ипотекийн зээлүүдийг худалдаж авдаг боломжтой болно.
Өнөөдөр ипотекийн зээл олголт зогссон. “Амьтай голтой” байгаа мэт харагдавч үндсэндээ зогссон. Зээлийн нөхцлийг тойрч яриад байдаг нь “хаяг андуурсан” хэрэг гэдгийг эрх баригчид ч, тэднийг сонгогчид ч ойлгох цаг болсон. Улстөрчид яагаад зээлийн нөхцлийг яагаад яриад байдаг вэ гэхээр иргэд 8 хувийн хүү төлж байснаа 6 хувийн хүү төлөх нь, буураад 3 хувь боллоо гэхэд “бүр гоё” гэж хүлээж авдаг. Гэтэл зээлдэгчдийн сар тутамд төлдөг хүүний төлбөрийн хэмжээ багасдаггүй. Та сард цалингаасаа 500 мянган төгрөг төлдөг байсан тэр хэмжээ хэвээрээ л байдаг. Дээр нь ийнхүү ипотекийн зээлийн хүүг бууруулсан шийдвэр гарах бүрт орон сууцны м.кв-ын үнэ нэмэгдчихдэг. Тэгэхээр зээлийн хүүг бууруулах нь “бай”-гаа оносон шийдвэр огт биш байгаа биз.
Уг нь улстөрчид гашуун үнэнийг тайлбарлаад цаашаа явбал асуудлыг шийдэх, зорилтдоо хүрэхийн тулд даван туулах хугацаа нь богино байх учиртай. Нийслэлийн нийт өрхийн тал нь орон сууцанд орчихсон ч нөгөө талаа бас бодох хэрэгтэй биз дээ. Тэр боломжийг хэдхэн зээлдэгчийг баярлуулснаар хаачихаж болохгүй. Нийт хүн амын хэдэн хувь нь ямар хэмжээний цалин авч байгааг нийгмийн даатгалын шимтгэл төлж байгаа байдлаас хараад бодитой тоо гаргаж аваад бодлогоо хэрэгжүүлэх бүрэн боломжтой. Зорилтот бүлэгт хэдэн өрх, иргэн байгааг тодорхойлоод тэдэнд чиглэсэн бодлого гаргаж хэрэгжүүлэх зэргээр ямар ч байсан зээлдэгчид болон орон сууцны зээл авах гэж байгаа иргэд хоорондоо барьцахааргүй хүүгийн нөхцлийг бүрдүүлэх хэрэгтэй. Ингэхгүйгээр урт хугацаатай, хүүгүй их хэмжээний мөнгө байсаар байтал гарын салаагаар урсгах мэт зүйлд зарцуулж байгаа нь харамсалтай.
Хамгийн гол тулгамдсан асуудал болох зээлийн төлөлтийн урсгалыг битгий хаагаач. Ковидын давлагаа хэзээ дуусч, “хаалтын ажиллагаа” хийж, зээлдэгчид зээлээ төлж эхэлнэ гэж тооцож ийм заалт хийсэн юм бэ? Үр дагавраа хар даа! Банкуудын “цусны эргэлт”-ийг “Ковидын хууль”-ийн заалтаар хаачихаад “Банкууд яагаад мөнгөгүй болчихов”, “Ипотекийн зээл олгохгүй байгаа юм уу, яагаад” гэхчлэн ажил хэрэгч бус хандахаа болих хэрэгтэй байгааг Засгийн газар, шийдвэр гаргагчдад яаралтай анхааруулъя.
У.Оргилмаа /baabar.mn/
