x

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Хэмжилт (эртны Франц хэлээр mesurement) бол аливаа объект болон үйл явдлыг тоогоор илэрхийлж буй хэрэг юм. Энэ нь байгалийн шинжлэх ухаан, технологи, эдийн засаг ба тоон судалгаа шинжилгээ зэрэг олон шинжлэх ухааны тулгын чулуу болдог. 

Жин, уртын хэмжээний нэгдсэн системийг XVIII зууны хоёрдугаар хагаст Францын ШУА боловсруулан бүтээж уртын нэгжийн хэмжээг метр гэж нэрлэн системийг өөрийг нь метрийнх гэж нэрлэсэн байв. Систем зөвхөн метр дээр үндэслэгдэн түүнээс бусдыг нь тогтоожээ. Талбайн нэгжийн хэмжээг квадрад метр, жингийн хэмжээг  килограмм гэж тогтоожээ.

Метрийн системийн хэмжилтэд шилжсэнийг Францын хувьсгалын ололт гэдэг ч ер  бол түүний суурийг XVI Людовик хаан тавьжээ. 1791 оны гуравдугаар сарын 30-нд Үндэсний ассамблей Францын Шинжлэх ухааны академид байгалийн үзүүлэлтүүд дээр тулгуурласан  үндсэн хэмжилтийн нэгжүүдийг бүтээх үүрэг өгчээ. Тусгай комисс байгуулсан байлаа. Шинэ системийг хүлээн автал улс орныхоо хувьсгалын замбраагүй байдлыг янзлах хэрэгтэй байсан ба дөрвөн жил шаардагджээ.

Францын эрдэмтдийн дэвшүүлснээр 1 метр гэдэг нь Дэлхийн экватороос, Парис хотыг дайран Умард туйл хүрэх зайн 1/10,000,000-тэй тэнцүү хэмжээг үндэс болгон авчээ. Энэ стандартыг дэлхий даяар 1960 он хүртэл хэрэглэгдсэн бөгөөд, 1983 онд Жин, хэмжүүрийн нэгдсэн бага хурлаас (The General Conference on Weights and Measures): 1 метр нь үнэмлэхүй вакуум орчинд, 1/299,792,458 секундэд гэрлийн туулах зайтай тэнцэнэ гэж тодорхойлжээ. Энэ тодорхойлолтыг одоо мөрдөж байгаа билээ.

1795 оны Дөрөвдүгээр сарын 7-нд Францын Үндэсний Конвент Метрийн системийн хэмжигдэхүүнийг нэвтрүүлэх тухай хуулийг баталжээ. Хожим метр ба килограммын цагаан алтан жишгийг бэлтгэсэн ба Францын үндэсний архивт хадгалагддаг. Метрийн системийг эхнээс нь олон улсынх гэж бодсон учраас үндэсний ямар нэгэн хэмжээтэй нэгж нь таардаггүй. Метрийн системийн давуутай тал нь түүний аравны нэгийн деци, санти, милли, дека, гекто, кило гэсэн угтвартай үзүүлэлтүүд болдог.

"“...километр ба мириаметр нь замын уртыг хэмжих үндсэн хэмжигдэхүүн болон мянган метр ба арван мянган метртай тэнцэх болно...” (1795 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд батлагдсан Францын хуулийн зургадугаар заалтаас)".

Тэр үед километр нь ганцхан Францад замын хэмжигдэхүүн болж байсан бол 200 жилийн дараа дэлхийн бараг бүх орнуудад хэрэглэгдэх болсон байна.

Метрийн системийн нэгжийг харуулсан 1800 оны гар зургууд

Франц дэлхийд хамгийн анх удаа 1837 оны хуулиар Метрийн системд шилжжээ. Энэ систем зөвхөн 1875 онд Метрийн конвенци гарч ирснээр олон улсын чанарт оржээ. Хуучин метрийн систем нь хэд хэдэн нэгжийн бүлгүүдээс бүрддэг. 1960 онд сантиметр-грамм-секунд (сгс) системээс илүүтэйгээр метр-килограмм-секунд (мкс) систем дээр үндэслэн СИ нэгжийн системийг бий болгосон.

Олон улсын нэгжийн систем (франц Le Système international d'unités нэрний хураангуй нь SI буюу Монголоор СИ) - метрийн системийн орчин үеийн хувилбар. СИ нь дэлхий дээрх хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэж буй нэгжийн систем бөгөөд худалдаа, аж үйлдвэр болон шинжлэх ухааны аль алинд нь өдөр тутам хэрэглэгддэг.

Сонирхолтой баримтууд: 

  • Хамгийн анхны уртын хэмжээнүүд нь хүний биеийн хэсгүүдийн хэмжээгээр тогтоогдсон, алга, хуруу, тохой, алд гээд л эрт дээр үеэс хэрэглэгдэж иржээ.
  • Английн дюйм эхлээд эрхий хурууны өргөнтэй тэнцэж байгаад 14-р зуунд II Едуард хаан овъёсын дараалан тавьсан гурван үртэй тэнцэх тухай зарлигаар өөрчлөгджээ. Фут нь хөлийн улын дундажаар, ярдыг бүсээр хэмжинэ. Кубит гэж тохойн хэмжээ юм. Англичууд өнөөдөр ч уртыг футаар хэмждэг. Тэр нь 30,48 см, Дюйм нь 2,5 см – тай тэнцэнэ. Ярдын урт нь 91,44 см болдог.
  • Эртний Ромд холын зайг алхамаар хэмждэг байсан ба 2000 алхам нь цаашдаа нэг миль буюу 1,609 км болжээ.
  • Метрийн системийн үндэс нэг метр нь 39,37 дюймтай тэнцдэг.
  • Хөлөг онгоцны хурдыг тогтооход секторын лаг гэх гурвалжин самбрыг олсонд уян ашигладаг. Олсыг тодорхой  зайгаар  зангидсан байсан ба самбрыг усанд хаяад зангилаануудын хоорондын зайг туулснаар хөлгийн хурдыг тогтоодог байв. Хагас минутын дотор хичнээн зангилаа хураагдсан байхаар нь хурдын тодорхойлох бөгөөд Энэ хэмжилтыг “зангилаа” гэх. Хэрэв зангилааг далайн милийн зайтай зангидсан бол (жишээлбэл, 1/120 миль) хурдыг миль/цагаар тогтоож болно.
  • Карат нь эвэрлэг модны зомгол  ба түүний хэмжээгээр жин ба хэлбэрийг мөн алтны цэврийг тогтоодог.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
Армени ШХАБ-ын гишүүн болох сонирхлоо илэрхийлэв Уржигдар 16 цаг 02 мин Хятадад “iPhone” борлуулалт өсөж, Apple-ийн хувьцаа багахан нэмэгдэв Уржигдар 16 цаг 01 мин Сэлбэ хотын орон сууцны төслийн тендерийг тав хуваан зарлалаа Уржигдар 16 цаг 00 мин Мотоциклийн спортын 70 жилийн ойд зориулсан улсын аваргын гуравдугаар гараа Дарханд болно Уржигдар 15 цаг 59 мин Сонгинохайрханд эрэгтэй хүн хутгалуулсан хэрэгт холбогдуулан мөрдөн шалгаж байна Уржигдар 15 цаг 59 мин Сэлэнгэ мөрний түвшин нэмэгдэж, Ховд гол үерийн түвшинд хэвээр байна Уржигдар 15 цаг 50 мин Сэлбэ хотын орон сууцжуулах төслийн шинэчилсэн таван багц тендерийг зарлалаа Уржигдар 13 цаг 32 мин Толгойтын хөл бөмбөгийн талбай, спорт цогцолборын ажил 75 хувьтай байна Уржигдар 13 цаг 28 мин Э.Батшугар: Хар жагсаалтыг халж, зээлдэгчийг онооны системээр үнэлдэг болно Уржигдар 11 цаг 52 мин Эрчим хүчний эрх чөлөө Уржигдар 11 цаг 23 мин Ч.Өнөржаргал: Өөрийгөө хамгаалах зорилгоор зэвсэг өмчлөх, эзэмших эрх иргэнд байхгүй Уржигдар 10 цаг 50 мин Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн барив Уржигдар 09 цаг 44 мин Сэлэнгэд ой, хээрийн түймэртэй тэмцэхэд 96 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж хүлээлгэн өгөв Уржигдар 09 цаг 43 мин Трамп, Путин нар утсаар ярьж, Украины асуудлыг хэлэлцэв Уржигдар 09 цаг 42 мин U-15 волейболын Азийн аваргад Сэлэнгийн сурагчид багтлаа Уржигдар 09 цаг 41 мин И.Цэлмүүн Дэлхийн шатрын цомоос хүрэл медаль хүртэж, түүхэн амжилт гаргав Уржигдар 09 цаг 40 мин Улаанбурханы тохиолдол арван нэгэн мянга давжээ Уржигдар 09 цаг 39 мин Нийгмийн хамгааллын тусгай төв, БНСУ-ын байгууллагатай хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулав Уржигдар 09 цаг 38 мин Өнөөдөр болох үйл явдлын тойм Уржигдар 08 цаг 30 мин Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн барив Уржигдар 08 цаг 28 мин
iИх уншсан
Төсвийн тэлэлтийг хэмнэлтэд шилжүүлсэн нь Япон улсын эзэн хаан Ц.Бат-Эрдэнэ: Дулаалга урт хугацааны шийдэл гэж ойлгоод байг... Цагаан зун Э.Батшугар: Хар жагсаалтыг халж, зээлдэгчийг онооны системээ... Эрчим хүчний эрх чөлөө Маргаашнаас хонины махыг нэг килограммыг нь 10 мянга, үхрийн... Н.Алгаа: “Алт-3” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэгдсэн нөөц ... Мотоциклийн спортын 70 жилийн ойд зориулсан улсын аваргын гу... Сэлбэ хотын орон сууцны төслийн тендерийг тав хуваан зарлала... Хятадад “iPhone” борлуулалт өсөж, Apple-ийн хувьцаа багахан ... Армени ШХАБ-ын гишүүн болох сонирхлоо илэрхийлэв Тэтгэврийн зээлд хязгаарлалт тавихгүй байхаар тохиролцлоо Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн албан хаагчдад мэндчилгээ дэвш... Арменийн ерөнхийлөгч асан Серж Саргсяныг хээл хахууль, хууль... Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн нэмэлт төслийг өргө... Сонгинохайрханд эрэгтэй хүн хутгалуулсан хэрэгт холбогдуулан... ДОХ, гепатитийн В вирусын геном судалгаанд шинэ технологи нэ... Үндэсний их баяр наадмын хөтөлбөр 2025 он Төрийн албан хаагчдын үндэсний чуулганд бүтээмжийг онцоллоо
Top