x

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Хэмжилт (эртны Франц хэлээр mesurement) бол аливаа объект болон үйл явдлыг тоогоор илэрхийлж буй хэрэг юм. Энэ нь байгалийн шинжлэх ухаан, технологи, эдийн засаг ба тоон судалгаа шинжилгээ зэрэг олон шинжлэх ухааны тулгын чулуу болдог. 

Жин, уртын хэмжээний нэгдсэн системийг XVIII зууны хоёрдугаар хагаст Францын ШУА боловсруулан бүтээж уртын нэгжийн хэмжээг метр гэж нэрлэн системийг өөрийг нь метрийнх гэж нэрлэсэн байв. Систем зөвхөн метр дээр үндэслэгдэн түүнээс бусдыг нь тогтоожээ. Талбайн нэгжийн хэмжээг квадрад метр, жингийн хэмжээг  килограмм гэж тогтоожээ.

Метрийн системийн хэмжилтэд шилжсэнийг Францын хувьсгалын ололт гэдэг ч ер  бол түүний суурийг XVI Людовик хаан тавьжээ. 1791 оны гуравдугаар сарын 30-нд Үндэсний ассамблей Францын Шинжлэх ухааны академид байгалийн үзүүлэлтүүд дээр тулгуурласан  үндсэн хэмжилтийн нэгжүүдийг бүтээх үүрэг өгчээ. Тусгай комисс байгуулсан байлаа. Шинэ системийг хүлээн автал улс орныхоо хувьсгалын замбраагүй байдлыг янзлах хэрэгтэй байсан ба дөрвөн жил шаардагджээ.

Францын эрдэмтдийн дэвшүүлснээр 1 метр гэдэг нь Дэлхийн экватороос, Парис хотыг дайран Умард туйл хүрэх зайн 1/10,000,000-тэй тэнцүү хэмжээг үндэс болгон авчээ. Энэ стандартыг дэлхий даяар 1960 он хүртэл хэрэглэгдсэн бөгөөд, 1983 онд Жин, хэмжүүрийн нэгдсэн бага хурлаас (The General Conference on Weights and Measures): 1 метр нь үнэмлэхүй вакуум орчинд, 1/299,792,458 секундэд гэрлийн туулах зайтай тэнцэнэ гэж тодорхойлжээ. Энэ тодорхойлолтыг одоо мөрдөж байгаа билээ.

1795 оны Дөрөвдүгээр сарын 7-нд Францын Үндэсний Конвент Метрийн системийн хэмжигдэхүүнийг нэвтрүүлэх тухай хуулийг баталжээ. Хожим метр ба килограммын цагаан алтан жишгийг бэлтгэсэн ба Францын үндэсний архивт хадгалагддаг. Метрийн системийг эхнээс нь олон улсынх гэж бодсон учраас үндэсний ямар нэгэн хэмжээтэй нэгж нь таардаггүй. Метрийн системийн давуутай тал нь түүний аравны нэгийн деци, санти, милли, дека, гекто, кило гэсэн угтвартай үзүүлэлтүүд болдог.

"“...километр ба мириаметр нь замын уртыг хэмжих үндсэн хэмжигдэхүүн болон мянган метр ба арван мянган метртай тэнцэх болно...” (1795 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд батлагдсан Францын хуулийн зургадугаар заалтаас)".

Тэр үед километр нь ганцхан Францад замын хэмжигдэхүүн болж байсан бол 200 жилийн дараа дэлхийн бараг бүх орнуудад хэрэглэгдэх болсон байна.

Метрийн системийн нэгжийг харуулсан 1800 оны гар зургууд

Франц дэлхийд хамгийн анх удаа 1837 оны хуулиар Метрийн системд шилжжээ. Энэ систем зөвхөн 1875 онд Метрийн конвенци гарч ирснээр олон улсын чанарт оржээ. Хуучин метрийн систем нь хэд хэдэн нэгжийн бүлгүүдээс бүрддэг. 1960 онд сантиметр-грамм-секунд (сгс) системээс илүүтэйгээр метр-килограмм-секунд (мкс) систем дээр үндэслэн СИ нэгжийн системийг бий болгосон.

Олон улсын нэгжийн систем (франц Le Système international d'unités нэрний хураангуй нь SI буюу Монголоор СИ) - метрийн системийн орчин үеийн хувилбар. СИ нь дэлхий дээрх хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэж буй нэгжийн систем бөгөөд худалдаа, аж үйлдвэр болон шинжлэх ухааны аль алинд нь өдөр тутам хэрэглэгддэг.

Сонирхолтой баримтууд: 

  • Хамгийн анхны уртын хэмжээнүүд нь хүний биеийн хэсгүүдийн хэмжээгээр тогтоогдсон, алга, хуруу, тохой, алд гээд л эрт дээр үеэс хэрэглэгдэж иржээ.
  • Английн дюйм эхлээд эрхий хурууны өргөнтэй тэнцэж байгаад 14-р зуунд II Едуард хаан овъёсын дараалан тавьсан гурван үртэй тэнцэх тухай зарлигаар өөрчлөгджээ. Фут нь хөлийн улын дундажаар, ярдыг бүсээр хэмжинэ. Кубит гэж тохойн хэмжээ юм. Англичууд өнөөдөр ч уртыг футаар хэмждэг. Тэр нь 30,48 см, Дюйм нь 2,5 см – тай тэнцэнэ. Ярдын урт нь 91,44 см болдог.
  • Эртний Ромд холын зайг алхамаар хэмждэг байсан ба 2000 алхам нь цаашдаа нэг миль буюу 1,609 км болжээ.
  • Метрийн системийн үндэс нэг метр нь 39,37 дюймтай тэнцдэг.
  • Хөлөг онгоцны хурдыг тогтооход секторын лаг гэх гурвалжин самбрыг олсонд уян ашигладаг. Олсыг тодорхой  зайгаар  зангидсан байсан ба самбрыг усанд хаяад зангилаануудын хоорондын зайг туулснаар хөлгийн хурдыг тогтоодог байв. Хагас минутын дотор хичнээн зангилаа хураагдсан байхаар нь хурдын тодорхойлох бөгөөд Энэ хэмжилтыг “зангилаа” гэх. Хэрэв зангилааг далайн милийн зайтай зангидсан бол (жишээлбэл, 1/120 миль) хурдыг миль/цагаар тогтоож болно.
  • Карат нь эвэрлэг модны зомгол  ба түүний хэмжээгээр жин ба хэлбэрийг мөн алтны цэврийг тогтоодог.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iШинэ мэдээ
2026 оны төсвийн хүрээний мэдэгдлийг Байнгын хороодод шилжүүлэв 12 цаг 5 мин Зайсангаас Шадивлан хүртэлх явган замууд шинэчлэгдэж байна 12 цаг 11 мин Олон улсын хүүхдийн спортын XI наадамд Монголын 125 тамирчин оролцоно 12 цаг 16 мин Дэлхийн 100 гаруй орны 10 мянган төлөөлөгч Улаанбаатарт чуулна 12 цаг 17 мин “Эмээлт эко аж үйлдвэрийн парк”–ийн дэд бүтцийн ажил 70 хувьтай үргэлжилж байна 12 цаг 19 мин Монголын оюутнууд Туркт тэтгэлгээр суралцах боломж нэмэгдэж байна 15 цаг 11 мин Тарваган тахлын батлагдсан хоёр өвчтөн эмнэлэгт эмчлүүлж байна 15 цаг 16 мин Монгол оюутнуудад Сөүл хотын их сургуулиудын тэтгэлгийн боломж нээгдлээ 15 цаг 18 мин 9-р сарын 19-21-нд Эрчим хүчний гудамжны авто замыг хэсэгчлэн хаана 16 цаг 3 мин БЗД дүүргийн 45 дугаар цэцэрлэгийн өргөтгөлийн барилгыг ашиглалтад орууллаа 16 цаг 5 мин Хөвсгөлд бага насны хүүхэд сураггүй алга болж, эрлийн ажиллагаа үргэлжилж байна 16 цаг 8 мин Австрали улс хүлэмжийн хийн ялгарлыг 62-70 хувиар бууруулах амлалт өглөө 16 цаг 11 мин ФИФА клубүүдэд олгодог урамшууллыг 70%-иар нэмэгдүүллээ 16 цаг 12 мин Р.Отгонбаатарын “Монгол ном бичгийн соёл” үзэсгэлэн Чингис хаан музейд нээлтээ хийв 16 цаг 13 мин Умард Солонгосын 260 хүний баг Азийн наадамд оролцоно 16 цаг 16 мин БНСУ руу “Ургацын баяр”-ын үеэр аялах аялагчдад анхааруулав 16 цаг 20 мин БНХАУ, АНУ-ын удирдагчид Өмнөд Солонгост уулзана 16 цаг 24 мин 2026 оноос Францад Засгийн газрын хуучин гишүүдийн давуу эрхийг цуцална 16 цаг 26 мин Израиль Газын зурваст цэргийн ажиллагаа эхлүүллээ 17 цаг 19 мин МАН-ын даргын сонгууль институцын хямрал руу хөтлөх үү 17 цаг 44 мин
iИх уншсан
Бусдын нүдэн дээр гарсан хэрцгийлэл ба “bystander effect” Түшээт хан Чахундорж Оросын түрэмгийллийг эсэргүүцсэн нь ЕБС-ийн сургуулиуд коридороо анги болгож, сурагчид стандарт ... Төсвийн бодлого намын даргад нэр дэвшигчдийн хөзөр биш Б.Батхуяг: Хар тамхичин хүнийг шорон, эсвэл үхэл хүлээж байд... Ч.Отгочулуу: Хууль хяналтын тогтолцоо дарангуйлагчдын гар хө... Балбын гашуун сургамж Үйлтэй таван толгой Улс төрийн идэвхтэн, Трампын ойрын холбоотон Чарли Киркийг т... МАН-ын даргын сонгууль институцын хямрал руу хөтлөх үү О.Чулуунбилэг: АН-ын туулсан бүх зовлонг МАН тойрохгүй байх Шөнийн гүн, таг дуугүй Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Монголын Ахмадын холбооны удирдла... УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан МАН-ын даргад нэр дэвшинэ Маргааш Улаанбаатарт “Автомашингүй өдөр-2025” болно Алтны ханш цаашид ч өсөх төлөвтэй Монголын өсвөрийн жүдочид ААШТ-ээс хоёр хүрэл медаль хүртэв Эх дагина Дондовдуламын хосгүй үнэт эд зүйлсийг Богд хааны о... Бразилын Ерөнхийлөгч асан Жаир Болсонаруд 27 жил 3 сарын ял ... Монголын гадаад худалдааны эргэлт 16.6 тэрбум ам.долларт хүр...
Top