x

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Метрийн систем хэзээ анх батлагдсан бэ?

Хэмжилт (эртны Франц хэлээр mesurement) бол аливаа объект болон үйл явдлыг тоогоор илэрхийлж буй хэрэг юм. Энэ нь байгалийн шинжлэх ухаан, технологи, эдийн засаг ба тоон судалгаа шинжилгээ зэрэг олон шинжлэх ухааны тулгын чулуу болдог. 

Жин, уртын хэмжээний нэгдсэн системийг XVIII зууны хоёрдугаар хагаст Францын ШУА боловсруулан бүтээж уртын нэгжийн хэмжээг метр гэж нэрлэн системийг өөрийг нь метрийнх гэж нэрлэсэн байв. Систем зөвхөн метр дээр үндэслэгдэн түүнээс бусдыг нь тогтоожээ. Талбайн нэгжийн хэмжээг квадрад метр, жингийн хэмжээг  килограмм гэж тогтоожээ.

Метрийн системийн хэмжилтэд шилжсэнийг Францын хувьсгалын ололт гэдэг ч ер  бол түүний суурийг XVI Людовик хаан тавьжээ. 1791 оны гуравдугаар сарын 30-нд Үндэсний ассамблей Францын Шинжлэх ухааны академид байгалийн үзүүлэлтүүд дээр тулгуурласан  үндсэн хэмжилтийн нэгжүүдийг бүтээх үүрэг өгчээ. Тусгай комисс байгуулсан байлаа. Шинэ системийг хүлээн автал улс орныхоо хувьсгалын замбраагүй байдлыг янзлах хэрэгтэй байсан ба дөрвөн жил шаардагджээ.

Францын эрдэмтдийн дэвшүүлснээр 1 метр гэдэг нь Дэлхийн экватороос, Парис хотыг дайран Умард туйл хүрэх зайн 1/10,000,000-тэй тэнцүү хэмжээг үндэс болгон авчээ. Энэ стандартыг дэлхий даяар 1960 он хүртэл хэрэглэгдсэн бөгөөд, 1983 онд Жин, хэмжүүрийн нэгдсэн бага хурлаас (The General Conference on Weights and Measures): 1 метр нь үнэмлэхүй вакуум орчинд, 1/299,792,458 секундэд гэрлийн туулах зайтай тэнцэнэ гэж тодорхойлжээ. Энэ тодорхойлолтыг одоо мөрдөж байгаа билээ.

1795 оны Дөрөвдүгээр сарын 7-нд Францын Үндэсний Конвент Метрийн системийн хэмжигдэхүүнийг нэвтрүүлэх тухай хуулийг баталжээ. Хожим метр ба килограммын цагаан алтан жишгийг бэлтгэсэн ба Францын үндэсний архивт хадгалагддаг. Метрийн системийг эхнээс нь олон улсынх гэж бодсон учраас үндэсний ямар нэгэн хэмжээтэй нэгж нь таардаггүй. Метрийн системийн давуутай тал нь түүний аравны нэгийн деци, санти, милли, дека, гекто, кило гэсэн угтвартай үзүүлэлтүүд болдог.

"“...километр ба мириаметр нь замын уртыг хэмжих үндсэн хэмжигдэхүүн болон мянган метр ба арван мянган метртай тэнцэх болно...” (1795 оны дөрөвдүгээр сарын 7-нд батлагдсан Францын хуулийн зургадугаар заалтаас)".

Тэр үед километр нь ганцхан Францад замын хэмжигдэхүүн болж байсан бол 200 жилийн дараа дэлхийн бараг бүх орнуудад хэрэглэгдэх болсон байна.

Метрийн системийн нэгжийг харуулсан 1800 оны гар зургууд

Франц дэлхийд хамгийн анх удаа 1837 оны хуулиар Метрийн системд шилжжээ. Энэ систем зөвхөн 1875 онд Метрийн конвенци гарч ирснээр олон улсын чанарт оржээ. Хуучин метрийн систем нь хэд хэдэн нэгжийн бүлгүүдээс бүрддэг. 1960 онд сантиметр-грамм-секунд (сгс) системээс илүүтэйгээр метр-килограмм-секунд (мкс) систем дээр үндэслэн СИ нэгжийн системийг бий болгосон.

Олон улсын нэгжийн систем (франц Le Système international d'unités нэрний хураангуй нь SI буюу Монголоор СИ) - метрийн системийн орчин үеийн хувилбар. СИ нь дэлхий дээрх хамгийн түгээмэл хэрэглэгдэж буй нэгжийн систем бөгөөд худалдаа, аж үйлдвэр болон шинжлэх ухааны аль алинд нь өдөр тутам хэрэглэгддэг.

Сонирхолтой баримтууд: 

  • Хамгийн анхны уртын хэмжээнүүд нь хүний биеийн хэсгүүдийн хэмжээгээр тогтоогдсон, алга, хуруу, тохой, алд гээд л эрт дээр үеэс хэрэглэгдэж иржээ.
  • Английн дюйм эхлээд эрхий хурууны өргөнтэй тэнцэж байгаад 14-р зуунд II Едуард хаан овъёсын дараалан тавьсан гурван үртэй тэнцэх тухай зарлигаар өөрчлөгджээ. Фут нь хөлийн улын дундажаар, ярдыг бүсээр хэмжинэ. Кубит гэж тохойн хэмжээ юм. Англичууд өнөөдөр ч уртыг футаар хэмждэг. Тэр нь 30,48 см, Дюйм нь 2,5 см – тай тэнцэнэ. Ярдын урт нь 91,44 см болдог.
  • Эртний Ромд холын зайг алхамаар хэмждэг байсан ба 2000 алхам нь цаашдаа нэг миль буюу 1,609 км болжээ.
  • Метрийн системийн үндэс нэг метр нь 39,37 дюймтай тэнцдэг.
  • Хөлөг онгоцны хурдыг тогтооход секторын лаг гэх гурвалжин самбрыг олсонд уян ашигладаг. Олсыг тодорхой  зайгаар  зангидсан байсан ба самбрыг усанд хаяад зангилаануудын хоорондын зайг туулснаар хөлгийн хурдыг тогтоодог байв. Хагас минутын дотор хичнээн зангилаа хураагдсан байхаар нь хурдын тодорхойлох бөгөөд Энэ хэмжилтыг “зангилаа” гэх. Хэрэв зангилааг далайн милийн зайтай зангидсан бол (жишээлбэл, 1/120 миль) хурдыг миль/цагаар тогтоож болно.
  • Карат нь эвэрлэг модны зомгол  ба түүний хэмжээгээр жин ба хэлбэрийг мөн алтны цэврийг тогтоодог.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
HOTULA аппликейшнээр түлш худалдан авах боломжтой боллоо 5 цаг 50 мин НИТХ-ын дэргэд иргэдэд үйлчлэх номын сан нээлтээ хийлээ 5 цаг 51 мин Улаанбаатар хотод BRT замын бүтээн байгуулалт эхэлнэ 5 цаг 55 мин Д.Цогтбаатар: Ерөнхий сайд Г.Занданшатар ийм жижиг зүйлээр улс төр хийхгүй байх 7 цаг 51 мин Үндэсний цэцэрлэгт хүрээлэнд “Бүх нийтийн гүйлт” зохион байгуулагдана 9 цаг 33 мин Тэгш, сондгой зохицуулалт хүчингүй болж, хуучин журамд шилжинэ 9 цаг 34 мин Монголбанк бодлогын хүүг 12 хувьд хэвээр үлдээлээ 9 цаг 35 мин Ганга нуурыг хамгаалах төслийн хоёрдугаар шат хэрэгжиж эхэллээ 9 цаг 36 мин Алтны үнэ түүхэндээ анх удаа 3700 ам.доллараас давлаа 9 цаг 38 мин Олон улсын судлаачид тарваган тахлын аюулыг хязгаарлах арга хэлэлцэж байна 12 цаг 11 мин Иргэний үнэмлэхээр нийтийн тээврээр зорчих боломжийг нэвтрүүлнэ 12 цаг 12 мин Иргэд ‘102 Police’ аппээр замын зөрчлийг мэдээлж, хяналт тавина 12 цаг 13 мин Америк оросын эрчим хүчний эх үүсвэрийг дэлхийн зах зээлээс шахаж чадах уу? 12 цаг 13 мин Мал сүргийг тэмдэглэж, улсын бүртгэлд хамруулах ажил үргэлжилж байна 12 цаг 22 мин Нийтийн тээврийн М:1Б ‘Сүхбаатарын талбай–Ботаник’ чиглэлд өөрчлөлт орлоо 12 цаг 26 мин Хоёр эмэгтэйн амь насыг хөнөөсөн хэргийн шүүхийн урьдчилсан хэлэлцүүлэг маргааш болно 12 цаг 27 мин Өнөөдөр дэлхийн озоны давхаргыг хамгаалах өдөр тохиож байна 12 цаг 30 мин Он гарсаар хүүхдийн амь нас хохироосон таван хэрэг бүртгэгджээ 13 цаг 34 мин Гадаад зээлд хэт хамааралтай төсөв, ирээдүйд эрсдэл үүсгэж болзошгүй 13 цаг 37 мин Улс төрийн идэвхтэн, Трампын ойрын холбоотон Чарли Киркийг тойрсон маргаан ба Америкийн гүн хуваагдал 13 цаг 43 мин
iИх уншсан
2028 он хүртэл ард түмнийг хайхрах нам байхгүй ШХАБ-ын XXV саммитад Си Жиньпиний хэлсэн үгийн агуулга Дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжсэнээр валютын ханшид эерэг нөлөө... Түүх бол сургамж-багш Түшээт хан Чахундорж Оросын түрэмгийллийг эсэргүүцсэн нь ЕБС-ийн сургуулиуд коридороо анги болгож, сурагчид стандарт ... Бусдын нүдэн дээр гарсан хэрцгийлэл ба “bystander effect” Балбын гашуун сургамж Үйлтэй таван толгой Улс төрийн идэвхтэн, Трампын ойрын холбоотон Чарли Киркийг т... Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Монголын Ахмадын холбооны удирдла... АНУ-ын тэрбумтнуудын жагсаалтыг Маск дахин тэргүүлэв 10 сартай нярайг хөнөөсөн хэрэгт ялласан этгээдээс 250 сая 8... “Япон-Монголын Сасакава” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн анхны 100 оюу... “Авто машингүй өдөр”-өөр цахилгаан скүтер, мопед, мотоцикл н... УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан МАН-ын даргад нэр дэвшинэ Маргааш Улаанбаатарт “Автомашингүй өдөр-2025” болно Сонгинохайрханд хүүхэд, залуусын спорт цогцолбор ашиглалтад ... Алтны ханш цаашид ч өсөх төлөвтэй Монголын өсвөрийн жүдочид ААШТ-ээс хоёр хүрэл медаль хүртэв
Top