x

Хэнийг жинхэнээсээ “хатуу, сээхээтэй, сүрлэг” гэж үнэлдэг вэ?

АНУ-ын Йелийн болон Бэйлорын их сургуулийн сэтгэл зүйчид ямар шинж тэмдгээр хүнийг хатуу чанга гэж тодорхойлдгийг  тогтоож, тэр сөрөг хэллэг яагаад эерэг утгатай болсныг тайлбарлажээ.  Бидний чанга шазруун гэдэг шиг англи хэлний badass хэллэг олон янзын утгатай. Хэрхэн хатуу чанга болохыг тайлбарлаж өгсөн судалгаа PsyArXiv порталд нийтгэгджээ.

Вadass нь хэрхэн хөрүүлэгдэх вэ: утга санаа ба орчин цагийн хэрэглээ

Учир зүйн /логика/ болон сэтгэл зүйн мэргэжилтнүүд өөрийн судалгаанд яагаад энэ энэ ойлголт болон үг анхаарагдах болсныг хэлэв.

Тэд сайн эрээр нийгэм нь тодорхойлогддог жишээг авчээ. Тийм хүний тоонд  жишээлбэл боксчин Майк Тайсон орж болох талтай. Тухайлбал, тэр хүчтэй  том, аймгийн сүртэй харагдана. Түүнийг  хатуу эр гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Английн badass үгийг апартеид ба тэгш бус эрхийн төлөө  тэмцэн эр зориг гаргасан  Нельсон Мандела зэрэг хүмүүсийг тодорхойлохдоо ашиглаж болно. Эсвэл Пакистаны хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Малала Юсуфзай эмэгтэйчүүдийн боловсрох эрхийн төлөө тэсвэртэй зогсдогоороо хатуу хүн болно.

Англи  хэлний толь бичигт энэ үгээр жишээлбэл, тэнгисийн явган цэрэг мөн өөрийн хөгжмөөр  сэтгэгдэл төрүүлсэн гитарчдыг  нэрлэдэг. Харин Рэндом Хаусын «Америкийн сленгийн түүхэн толь бичигт (сленг гэж үгийн цуглуулга эсвэл өмнө тогтсон үгнүүдийг янз бүрийн бүлгийнхэн шинэ утгатайгаар хэргэлдэг хэллэг юм. Жишээлбэл “амбаардах” гэсэн хэллэг байна)» (1994)  энэ үг нь сөрөг агуулгатай хоёр үгний нийлбэр утгыг илэрхийлнэ гэсэн байв. «Лут, мундаг» гэдгээс гадна «аюултай, эрээ цээргүй хүн, хулиган, сахилгагүй, дургүй хүргэсэн» гэх  санааг гаргах  авч  нэг үед Вadass нь «аюултай ба ухаангүй дайрдаг “хатуу амьтан” санаагаа олжээ.

Үгийн эсрэг тэсрэг өнгө аяс:

Үг судлаачид тэмдэглэснээр, энэ үг «та бусдын эсрэг зогсохоор хүчтэй» гэх санааг гаргаж байгаа юм байна. Бусдын эсрэг зогсож, үнэнийг хэлэхээс айдаггүй, өөрийн сонирхлын төлөө байгаа хувь хүнийг яагаад муу эр гэх билээ, жинхэнэ хатуу эр биш үү гэсэн нөгөө эерэг утгыг гаргаж буй.

Хэнийг жинхэнээр “хатуу самар” гэх вэ?

Эрдэмтэд тэр хэллэг нь үнэн хэрэгтээ юуг заадаг ба түүнд яагаад янз бүрийн хүмүүс таардгийг тогтоохоор шийдсэн байв. Ингээд судалгаандаа 2200 хүнийг хамруулан янз бүрийн туршилт, шүүлэг авчээ. Тэдэнд зохимол баатартай бичлэгийг үзүүлэг сүрлэг байдлыг нь үнэлүүлэв. Энэ томъёог тодорхойлоход тохирох тэмдэг нэрүүдийг тэднээр гаргуулж үзжээ.

“Сайн эрийн” шинжийг тодорхойлоход хамгийн тохирох үгнүүд:
•    айдаггүй,
•    тэсвэртэй,
•    жинхэнэ,
•    сайн,
•    өөртөө итгэлтэй,
•    зоригтой,
•    бие даасан,
•    эерэг,
•    чадвартай.

"Байцаалтын" үр дүнд хүмүүс үнэлгээг хийхдээ гадаад төрх ба дотоод тэнхээг нь харж үздэгийг харуулав. Гадаад шинж  нь  биеийн хүч чадал,  өндөр том галбир мөн догшин ширүүн төрхөөр  харагдана. Дотоод тэнхээ нь тэсвэр хатуужил, нийгмийн дарамтыг туулахдаа ёс зүйг барьдаг, хүнд хүчир  зүйлээс шантардаггүйгээр харагддаг байна.

Тиймээс зарим нь  гадаад төрхөөрөө, нөгөө хэсэг нь дотоод шинжээрээ, хамгийн хатуу нь нөгөө хоёрыг хамруулан таарч байдаг. Үүгээр л  энэ томъёолол нийгмийн янз бүрийн хүнд таарч тохироод байгаа юм.

Үг нэмэрлэхэд,

Ер нь бол монголчууд бидэнд  янз бүрийн хэллэгийг  амьдралдаа төдийлөн  хэрэглээд байсангүй. Нэр хоч өгсөн нь зөвхөн хувь хүнд зориулагдаад, нийтийн амны хэллэг болсон нь цөөн. Гадаад ертөнцтэй ихээхэн холбогдоод, сууриншаад ирэхээр янз бүрийн хэллэгийг хэрэглэх нь ихсэв. Брюс Уиллисийн киноны  дараа “хатуу самар” гэсэн хэллэг гарсан ч газар аваагүй.

Хамгийн ихээр бид “хулиган” үгийг нийтлэг болгон сахилгагүй бүгдийг дуудах болсон нь саяхнаас. Уул нь тэр үг хоёр зууны өмнө байсан английн  гэр бүлийн Хулиган гэсэн овог ба тэдний нэг болох догшин эр уушийн газарт “хэтрүүлсэн” хүмүүсийг хөөн гаргадаг ажилтэй байсан гэдэг. Ингээд л ширүүн догшин хүмүүсийг "хулиган" гэх болсон түүхтэй.

Манайд ХХ зууны хэллэг болсон  нэг орос үг бий. Нөгөө “П...” гэх. Тэр үгээр хараана, өхөөрдөнө, үнэлнэ,  шагшина, бахархана, таашаана... Ер нь л манай түүхэнд “сайн эр” гэсэн утгаар хамгийн ихээр дэлгэрч, сайн мууг үл хамааран хэлж иржээ.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iШинэ мэдээ
Нийслэлийн 2026 оны хөгжлийн төлөвлөгөө НИТХ-д өргөн барилаа 12 цаг 24 мин “Өгөөмөр” техникийн захын ойролцоо шинэ зам барина 12 цаг 27 мин “Уул уурхайн 7 хоног” маргааш Налайхад эхэлнэ 12 цаг 30 мин ГХЯ: Балба дахь монгол иргэд аюулгүй нөхцөлд байна 12 цаг 32 мин Монголын худалдааны ашиг 1.7 тэрбум ам.долларт хүрчээ 12 цаг 33 мин АНУ-ын тэрбумтнуудын жагсаалтыг Маск дахин тэргүүлэв 14 цаг 3 мин Тарваган тахлын дэгдэлтийн зардлыг Эрүүл мэндийн сайдын багцаас гаргана 14 цаг 4 мин 40 настай Роналду дахин түүх бүтээж, гоолын рекордыг давтав 14 цаг 5 мин “Авто машингүй өдөр”-өөр цахилгаан скүтер, мопед, мотоцикл нэвтрүүлэхгүй 14 цаг 9 мин Азийн цомын аварга А.Болор-Эрдэнэ дэлхийн чансааны 32-т жагсав 14 цаг 25 мин “Япон-Монголын Сасакава” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн анхны 100 оюутан батламжаа гардлаа 14 цаг 51 мин Украины дайныг зогсоохын тулд Хятад, Энэтхэгт татвар ногдуулах саналыг Трамп гаргав 14 цаг 53 мин Онцгой байдлын алба хаагчийн онцгой нөхцөлийн нэмэгдлийг 40 хувь болгов 15 цаг 8 мин ЦЕГ-ын Хар тамхитай тэмцэх газрыг бие даасан алба болгон өргөжүүллээ 15 цаг 53 мин Ливерпүүлд Монголын боксчид хүрэл медалийн төлөө тулалдана 19 цаг 26 мин Монголын энхийг сахиулагчдын хоёрдугаар ээлж Өмнөд Судан руу мордлоо 19 цаг 28 мин Apple компани шинэ iPhone, Apple Watch, AirPods-оо танилцууллаа 19 цаг 30 мин Дорноговьд 300 МВт цахилгаан станц барих ТЭЗҮ-гийн ажил үргэлжилж байна 19 цаг 33 мин Богдхан уулын тэнгэрийг тайх төрийн ёслол маргааш болно 20 цаг 8 мин ШХАБ-ын XXV саммитад Си Жиньпиний хэлсэн үгийн агуулга 20 цаг 21 мин
iИх уншсан
Атаархал улс төрийн зэвсэг болохын цагт Цахилгааны хувьд санаа зовохгүй ч дулааны хэмнэлтэд шилжиж б... 2028 он хүртэл ард түмнийг хайхрах нам байхгүй ШХАБ-ын XXV саммитад Си Жиньпиний хэлсэн үгийн агуулга Эх оронч Лоохууз Хүүхдүүдээрээ дамшиглаад байгаа юм уу? Бизнесийн сонгодог 50 бүтээл Монголд... Н.Туяа: Татварын шинэчлэл ахиад л хөрөнгөлөг цөөнхөд ашигтай... Хятадын түрэлт ба ШХАБ Соломон хааны бөгж Цагаан хэрэм Өмнөдөд зурсан санамж: Газар нутгаараа оролдож, тусгаар улса... О.Алтансаруул: Өгий нуурын эргийн төлөвлөлтийг жишиг болгон ... Улаанбаатарт BRT тусгай замын автобус нэвтрүүлнэ 09-р сарын 08 ны өдрөөс 11 уулзварт баруун гар тийш эргэх зо... Нийслэлийн цэцэрлэгүүдийн 2-р шатны бүртгэл 3 хоногийн дараа... Австралийн Амбан захирагч Саманта Мостин Монголд айлчилж бай... Хангай, Хөвсгөлийн уулсаар нойтон цас орно Булган аймагт хадлангийн гарц бага байна Баянзүрх дүүрэгт 30 өрх хийн зуухтай боллоо
Top