x

Хэнийг жинхэнээсээ “хатуу, сээхээтэй, сүрлэг” гэж үнэлдэг вэ?

АНУ-ын Йелийн болон Бэйлорын их сургуулийн сэтгэл зүйчид ямар шинж тэмдгээр хүнийг хатуу чанга гэж тодорхойлдгийг  тогтоож, тэр сөрөг хэллэг яагаад эерэг утгатай болсныг тайлбарлажээ.  Бидний чанга шазруун гэдэг шиг англи хэлний badass хэллэг олон янзын утгатай. Хэрхэн хатуу чанга болохыг тайлбарлаж өгсөн судалгаа PsyArXiv порталд нийтгэгджээ.

Вadass нь хэрхэн хөрүүлэгдэх вэ: утга санаа ба орчин цагийн хэрэглээ

Учир зүйн /логика/ болон сэтгэл зүйн мэргэжилтнүүд өөрийн судалгаанд яагаад энэ энэ ойлголт болон үг анхаарагдах болсныг хэлэв.

Тэд сайн эрээр нийгэм нь тодорхойлогддог жишээг авчээ. Тийм хүний тоонд  жишээлбэл боксчин Майк Тайсон орж болох талтай. Тухайлбал, тэр хүчтэй  том, аймгийн сүртэй харагдана. Түүнийг  хатуу эр гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Английн badass үгийг апартеид ба тэгш бус эрхийн төлөө  тэмцэн эр зориг гаргасан  Нельсон Мандела зэрэг хүмүүсийг тодорхойлохдоо ашиглаж болно. Эсвэл Пакистаны хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Малала Юсуфзай эмэгтэйчүүдийн боловсрох эрхийн төлөө тэсвэртэй зогсдогоороо хатуу хүн болно.

Англи  хэлний толь бичигт энэ үгээр жишээлбэл, тэнгисийн явган цэрэг мөн өөрийн хөгжмөөр  сэтгэгдэл төрүүлсэн гитарчдыг  нэрлэдэг. Харин Рэндом Хаусын «Америкийн сленгийн түүхэн толь бичигт (сленг гэж үгийн цуглуулга эсвэл өмнө тогтсон үгнүүдийг янз бүрийн бүлгийнхэн шинэ утгатайгаар хэргэлдэг хэллэг юм. Жишээлбэл “амбаардах” гэсэн хэллэг байна)» (1994)  энэ үг нь сөрөг агуулгатай хоёр үгний нийлбэр утгыг илэрхийлнэ гэсэн байв. «Лут, мундаг» гэдгээс гадна «аюултай, эрээ цээргүй хүн, хулиган, сахилгагүй, дургүй хүргэсэн» гэх  санааг гаргах  авч  нэг үед Вadass нь «аюултай ба ухаангүй дайрдаг “хатуу амьтан” санаагаа олжээ.

Үгийн эсрэг тэсрэг өнгө аяс:

Үг судлаачид тэмдэглэснээр, энэ үг «та бусдын эсрэг зогсохоор хүчтэй» гэх санааг гаргаж байгаа юм байна. Бусдын эсрэг зогсож, үнэнийг хэлэхээс айдаггүй, өөрийн сонирхлын төлөө байгаа хувь хүнийг яагаад муу эр гэх билээ, жинхэнэ хатуу эр биш үү гэсэн нөгөө эерэг утгыг гаргаж буй.

Хэнийг жинхэнээр “хатуу самар” гэх вэ?

Эрдэмтэд тэр хэллэг нь үнэн хэрэгтээ юуг заадаг ба түүнд яагаад янз бүрийн хүмүүс таардгийг тогтоохоор шийдсэн байв. Ингээд судалгаандаа 2200 хүнийг хамруулан янз бүрийн туршилт, шүүлэг авчээ. Тэдэнд зохимол баатартай бичлэгийг үзүүлэг сүрлэг байдлыг нь үнэлүүлэв. Энэ томъёог тодорхойлоход тохирох тэмдэг нэрүүдийг тэднээр гаргуулж үзжээ.

“Сайн эрийн” шинжийг тодорхойлоход хамгийн тохирох үгнүүд:
•    айдаггүй,
•    тэсвэртэй,
•    жинхэнэ,
•    сайн,
•    өөртөө итгэлтэй,
•    зоригтой,
•    бие даасан,
•    эерэг,
•    чадвартай.

"Байцаалтын" үр дүнд хүмүүс үнэлгээг хийхдээ гадаад төрх ба дотоод тэнхээг нь харж үздэгийг харуулав. Гадаад шинж  нь  биеийн хүч чадал,  өндөр том галбир мөн догшин ширүүн төрхөөр  харагдана. Дотоод тэнхээ нь тэсвэр хатуужил, нийгмийн дарамтыг туулахдаа ёс зүйг барьдаг, хүнд хүчир  зүйлээс шантардаггүйгээр харагддаг байна.

Тиймээс зарим нь  гадаад төрхөөрөө, нөгөө хэсэг нь дотоод шинжээрээ, хамгийн хатуу нь нөгөө хоёрыг хамруулан таарч байдаг. Үүгээр л  энэ томъёолол нийгмийн янз бүрийн хүнд таарч тохироод байгаа юм.

Үг нэмэрлэхэд,

Ер нь бол монголчууд бидэнд  янз бүрийн хэллэгийг  амьдралдаа төдийлөн  хэрэглээд байсангүй. Нэр хоч өгсөн нь зөвхөн хувь хүнд зориулагдаад, нийтийн амны хэллэг болсон нь цөөн. Гадаад ертөнцтэй ихээхэн холбогдоод, сууриншаад ирэхээр янз бүрийн хэллэгийг хэрэглэх нь ихсэв. Брюс Уиллисийн киноны  дараа “хатуу самар” гэсэн хэллэг гарсан ч газар аваагүй.

Хамгийн ихээр бид “хулиган” үгийг нийтлэг болгон сахилгагүй бүгдийг дуудах болсон нь саяхнаас. Уул нь тэр үг хоёр зууны өмнө байсан английн  гэр бүлийн Хулиган гэсэн овог ба тэдний нэг болох догшин эр уушийн газарт “хэтрүүлсэн” хүмүүсийг хөөн гаргадаг ажилтэй байсан гэдэг. Ингээд л ширүүн догшин хүмүүсийг "хулиган" гэх болсон түүхтэй.

Манайд ХХ зууны хэллэг болсон  нэг орос үг бий. Нөгөө “П...” гэх. Тэр үгээр хараана, өхөөрдөнө, үнэлнэ,  шагшина, бахархана, таашаана... Ер нь л манай түүхэнд “сайн эр” гэсэн утгаар хамгийн ихээр дэлгэрч, сайн мууг үл хамааран хэлж иржээ.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
Олон улсын судлаачид тарваган тахлын аюулыг хязгаарлах арга хэлэлцэж байна 2 цаг 29 мин Иргэний үнэмлэхээр нийтийн тээврээр зорчих боломжийг нэвтрүүлнэ 2 цаг 30 мин Иргэд ‘102 Police’ аппээр замын зөрчлийг мэдээлж, хяналт тавина 2 цаг 31 мин Америк оросын эрчим хүчний эх үүсвэрийг дэлхийн зах зээлээс шахаж чадах уу? 2 цаг 31 мин Мал сүргийг тэмдэглэж, улсын бүртгэлд хамруулах ажил үргэлжилж байна 2 цаг 40 мин Нийтийн тээврийн М:1Б ‘Сүхбаатарын талбай–Ботаник’ чиглэлд өөрчлөлт орлоо 2 цаг 43 мин Хоёр эмэгтэйн амь насыг хөнөөсөн хэргийн урьдчилсан хэлэлцүүлэг 9-р сарын 17нд болно 2 цаг 44 мин Өнөөдөр дэлхийн озоны давхаргыг хамгаалах өдөр тохиож байна 2 цаг 47 мин Он гарсаар хүүхдийн амь нас хохироосон таван хэрэг бүртгэгджээ 3 цаг 52 мин Гадаад зээлд хэт хамааралтай төсөв, ирээдүйд эрсдэл үүсгэж болзошгүй 3 цаг 55 мин Улс төрийн идэвхтэн, Трампын ойрын холбоотон Чарли Киркийг тойрсон маргаан ба Америкийн гүн хуваагдал 4 цаг 1 мин “Цахим жор цаг хэмнэнэ” уриатай эмийн зохистой хэрэглээний 10 хоногийн аян эхэллээ 4 цаг 2 мин Засгийн газар эдийн засгийн бүтцийн өөрчлөлт хийхээр төлөвлөж байна 4 цаг 9 мин Японы ахмад настнуудын нийт хүн амд эзлэх хувь түүхэн дээд хэмжээнд хүрчээ 4 цаг 11 мин ХХААХҮЯ-ны ажлын хэсэг малын бэлтгэл, махны үйлдвэрүүдийн үйл ажиллагаатай танилцав 4 цаг 19 мин Хан-Уул дүүрэгт шинэ сургуулийн барилга ашиглалтад орлоо 4 цаг 47 мин Шэнь Миньжуань: ШХАБ-ын Тяньжиний уулзалт хамгийн өргөн хүрээтэйгээр болж өндөрлөлөө 4 цаг 55 мин Азийн эмэгтэй парламентчид Улаанбаатарт чуулж байна 5 цаг 0 мин Эх дагина Дондовдуламын хосгүй үнэт эд зүйлсийг Богд хааны ордон музей дэлгэлээ 19 цаг 54 мин Нарны идэвхжилээс үүдэн дэлхийд хүчтэй соронзон шуурга эхэллээ 20 цаг 15 мин
iИх уншсан
2028 он хүртэл ард түмнийг хайхрах нам байхгүй ШХАБ-ын XXV саммитад Си Жиньпиний хэлсэн үгийн агуулга Дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжсэнээр валютын ханшид эерэг нөлөө... Түүх бол сургамж-багш Түшээт хан Чахундорж Оросын түрэмгийллийг эсэргүүцсэн нь ЕБС-ийн сургуулиуд коридороо анги болгож, сурагчид стандарт ... Бусдын нүдэн дээр гарсан хэрцгийлэл ба “bystander effect” Балбын гашуун сургамж Үйлтэй таван толгой Улс төрийн идэвхтэн, Трампын ойрын холбоотон Чарли Киркийг т... Ерөнхий сайд Г.Занданшатар Монголын Ахмадын холбооны удирдла... АНУ-ын тэрбумтнуудын жагсаалтыг Маск дахин тэргүүлэв 10 сартай нярайг хөнөөсөн хэрэгт ялласан этгээдээс 250 сая 8... Хөвсгөл аймагт гарсан тарваган тахлын голомт өргөжих магадла... “Япон-Монголын Сасакава” тэтгэлэгт хөтөлбөрийн анхны 100 оюу... “Авто машингүй өдөр”-өөр цахилгаан скүтер, мопед, мотоцикл н... Австралийн амбан захирагч гэж хэн бэ? УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан МАН-ын даргад нэр дэвшинэ Маргааш Улаанбаатарт “Автомашингүй өдөр-2025” болно Итали жуулчин АНУ-ын иргэнд хутгалуулж гэмтжээ
Top