Өнөөдөр “Чингис хаан” үндэсний музейн цуврал лекцийн ээлжит зочноор Польшийн аялагч, Варшавын их сургуулийн профессор Агата-Бария Стажинск уригдан оролцож, Монгол Улсад 1915-1916 онд явагдсан хүн ам, статистикийн холбогдолтой ховор баримтуудын талаар илтгэл тавилаа. Энэхүү илтгэлийн хүрээнд профессор Стажинск болон музейн захирал, академич С.Чулуун нар хамтран бэлтгэсэн “Монгол улсын хүн амын тооллогын хэрэглэгдэхүүн” хэмээх есөн боть номын агуулгыг олон нийтэд танилцуулсан юм.
Эдгээр бүтээл нь нэрт монголч эрдэмтэн Л.В.Котвичийн Краков хот дахь хувийн архивт хадгалагдаж байсан 3500 гаруй хуудас түүхэн баримтад тулгуурласан бөгөөд тэнд Монголын 1915-1916 оны хүн амын тоо, суурьшлын бүтэц, хошууны засаг захиргаа, ноёдын тайлан, хадлангийн талбайн байршил зэрэг бодит мэдээлэл багтжээ. Эдгээр нь зөвхөн тоо баримтаас гадна тухайн цаг үеийн нийгэм, засаг захиргааны зохион байгуулалт, амьдралын хэв маягийг тусгасан чухал түүхэн хэрэглэгдэхүүн болж байгаа юм.
Илтгэлийн үеэр профессор Стажинск “Л.В.Котвич бол Оросын санхүүгийн салбарт ажиллаж байсан, монгол хэл соёлд гүнзгий судалгаа хийсэн монголч эрдэмтэн юм. Тэрбээр тухайн тооллогын материалыг өөрөө ангилж, зарим хэсгийг монголоор бичсэн нь онцлогтой. Түшээт хан аймгийн тооллогын материал хамгийн дэлгэрэнгүй 34 хуудас мэдээлэлтэй байсан бөгөөд энэ нь тухайн үеийн Монголын аймгуудын бүтэц, хүн амын мэдээллийг гүнзгий харуулж байна” хэмээн дурдлаа. Мөн баримтуудыг гурван хэсэгт хуваан ангилсан бөгөөд зарим нь устсан байх магадлалтай гэдгийг тэмдэглэв.
Академич С.Чулуун “Энэ есөн боть бүтээл нь Монголын хүн ам зүйн түүхэнд урьд өмнө бүрэн судлагдаагүй, эрдэм шинжилгээний эргэлтэд орж байгаагүй, ховор эх сурвалжуудыг багтаасан онцгой бүтээл болж байна. Үүний сацуу 1921 онд оросоос орчуулсан И.М.Майскийн “Орчин үеийн Монгол орон” ном ч тухайн үеийн нөхцөл байдлыг ойлгоход чухал баримт болно” гэж онцлов.
Энэхүү түүхэн хэрэглэгдэхүүн нь хүн амын тооллогын талаарх дэлгэрэнгүй судалгаанд шинэ хуудас нээж, Монголын XX зууны эхэн үеийн нийгэм, эдийн засгийн дүр төрхийг олон улсын болон дотоодын эрдэм шинжилгээний хүрээлэлд танилцуулах үнэ цэнтэй хөрөнгө оруулалт болж байна.
Эх сурвалж: Чингис хаан үндэсний музей
