Хятадын Коммунист нам болон төрд тулгамдаж буй энэхүү сорилт багагүй хугацааг өнгөрөөж байна.

Хэдэн арван жилийн өмнөөс барууны улс төр судлаачид хэзээ ч бүрэн шийдэгдээгүй ч аль болох хурдан хариултыг нь олох шаардлагатай асуултыг тавьж эхэлсэн. Дэлхийн II дайнаас хойш маш цөөхөн улс орон тэр дундаа аль хэдийн ардчилсан улс болсон эсвэл улс төрийн шилжилтийн үед байгаа нь иргэдэд сонголт хийх боломж олгосон улсууд дэлхийн жинхэнэ чинээлэг улсуудын эгнээнд нэгдсэн байдаг. 

Олон улс судлаачдын хамгийн их гайхширсан асуулт бол дэлхийн хамгийн том орон, ЗХУ задран унаснаас хойш хамгийн хүчирхэг, нийлбэр дүнгээр хамгийн баян авторитар нийгэм болох Хятад чинээлэг орон болж чадах болов уу?

Хэрэв энэ асуултын хариулт "үгүй" юм бол Хятад улс мэргэжилтнүүдийн хэллэгээр дундаж орлогын урхинд автсан улс болов. Юу гэсэн үг вэ гэвэл улс төрийн тогтолцоогоо либералчлаагүй улс орнуудыг түүхэн аль нэг үедээ хичнээн амжилттай, хүчирхэг байснаас нь үл хамаараад онолын "урхи" хүлээж байна гэсэн үг.  

БНХАУ-ын дарга Ши Жиньпин энэ сорилтыг анхаарч, зарим үед улс орныхоо энэ хэвшмэл хязгаарлалтыг эвдэж чадсан төдийгүй авторитар засаглалын хувилбарынхаа давуу талыг нотлох чадвартай гэдгээ ч гайхуулж байсан. Одоо Ши Жиньпин улс орноо насан туршдаа тэргүүлэхийн тулд Хятадын удирдагчдын залгамжлалын дүрэмд өөрчлөлт оруулсны дараахан дунд орлогын урхины онолын хамгийн тохиромжтой шалгалт гэж үзэж болох хямрал нүүрлэж байна.

Үүний ойрын шалтгаан нь Хятадын баруун хязгаарын Өрөмч хотод орон сууцны байшинд гарсан түймрийн улмаас 10 хүн амиа алдсан явдал. Гал сөнөөгчид галыг унтраахад гурван цаг гаруй хугацаа зарцуулсан. Мөн орон нутгийн албаныхны мэдээлж буйгаар цахилгааны шугамын доголдлоос үүдэлтэй гэсэн нь олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр хотын хэмжээнд үргэлжилж буй COVID-19 хөл хорионы арга хэмжээ нь хариу арга хэмжээ авахад саад болсон, "оршин суугчдыг нүүлгэн шилжүүлэх боломжгүй болгосон байж магадгүй" гэж олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр таамаглахад хүргэсэн. Хятадын эрх баригчид үүнийг үгүйсгэж, галаас зугтаж чадаагүйд орон сууцны оршин суугчид буруутай гэж үзжээ.

Энэ үйл явдлын тухай цочирдмоор мэдээ 1989 оны Тянь Аньмэний талбайн хямралаас хойшхи Хятадад улс төрийн хамгийн ноцтой эсэргүүцлийн жагсаалыг эхлүүлж, Хятадууд хурдацтай өсч буй хотуудад, тэр дундаа Ши Жиньпингийн өөрийнх нь Бээжинд сурч байсан газар болох Цинхуа их сургууль зэрэг томоохон талбайн өмнө бөөнөөрөө иржээ. Цензур, баривчилгааг бэлгэдэн хоосон цаас барин гудамжинд олон мянган хүн “Ши Жиньпин, бууж өг!  Коммунист нам аа огцроорой!" мөн "Дарангуйлалыг хүсэхгүй, [бид] ардчиллыг хүсч байна!" гэх уриа үг хашгиран байв. 

Хэдийгээр энэ нь олон хүний ​​хувьд сэтгэл татам байх боловч энэ хямралыг зөвхөн Өрөмчөөс гарсан "оч" гэж үзэх нь буруу юм. Хятадын Коммунист Нам (ХКН) болон төрд тулгарч буй энэхүү сорилт багагүй хугацаанд өрнөж байна. Тус улсын COVID-19 тахлын эсрэг ер бусын хатуу бөгөөд удаан үргэлжилсэн кампанит ажил нь олон сарын турш гүнзгий дургүйцлийн эх үүсвэр болж, Мао Зэдунаас хойшхи ямар ч удирдагчаас илүү эх орноо хяналтанд автсан Ши Жиньпинд олон хятад хүмүүс дургүйцсэн мэт сэтгэгдэл төрүүлэв.

Өнгөрсөн есдүгээр сард түгжигдсэн Гуйян хотоос хорио цээрийн бааз руу явж байсан автобус осолдож, 27 хүний ​​амийг авч одсон хэрэг гарсны дараа хилийн чанадад суугаа найз нөхөд рүүгээ орхин явахыг хүссэн мессежүүдийн тоо мөн аль хэдийн зугтсан бусад хүмүүсийн тухай дурдсан түүхүүд огцом өссөн. Энэ нь зүгээр л явган шог яриа мэт санагдаж болох ч дараа нь юу болсон бэ?!

10-р сарын 13-нд, Бээжинд болсон намын их хурлын өмнөхөн Ши Жиньпин хаан ширээнд залрах үеэр буюу хотын хэмжээнд өндөржүүлсэн хамгаалалттай байхад нэг хүн томоохон төв зам дээгүүр өнгөрдөг Ситонг гүүрэн дээр маш том эсэргүүцлийн туг өлгөж, “Тэг Ковид” бодлого төдийгүй Ши Жиньпин дарангуйлал, цензур, хувь хүнийг шүтэх, хүний ​​эрхийг дарангуйлдаг эсрэг уриа үг тараасан. 

Баннерууд дээр:

"Бид нуклейн хүчлийн шинжилгээ хийхийг хүсэхгүй, харин хоол идэхийг хүсч байна;

 Бид түгжигдэхийг хүсэхгүй, бид эрх чөлөөг хүсч байна;

 Бид худал хэлэхийг хүсдэггүй, бид нэр төрийг хүсдэг;

 Бид Соёлын хувьсгалыг хүсэхгүй, бид шинэчлэлийг хүсч байна;

 Бид [дарангуйлагч] удирдагчдыг хүсэхгүй, бид сонгууль хүсч байна;

 Бид боол байхыг хүсдэггүй, харин иргэн байхыг хүсдэг" хэмээн бичсэн байсан.

Тэр хүнийг баривчилсан бөгөөд тэр цагаас хойш түүнийг хараагүй, түүнээс ямар нэгэн сураг сонсоогүй байна. Төрийн цензурууд вэб хуудас, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээр эсэргүүцлийн тухай дурдагдсаныг арилгах гэж улайран оролдсон боловч сонирхлын эрч хүч тэднийг дарав.

Дараагийн маш ер бусын үйл явдал бол намын их хурлын үеэр болсон бөгөөд Ши Жиньпин ХКН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Ху Жинтаог хуралдааны эгзэгтэй мөчид үндсэн танхимаас гаргасан юм. Нэг онол бол Ху Ши Жиньпинийг хамгийн ойрын хувийн холбоотнуудаасаа бусад хүмүүст бие дээр суухыг зөвшөөрөх амлалтаа биелүүлээгүй гэж сэжиглэж байсан нь харьцангуй хамтын засаглалын өмнөх практикийг устгасан. Өөр нэг удирдагч Ху-г хавтсыг нээхээс сэргийлж, дараа нь Ши түүнийг ёс бусаар гаргах дохио өгсөн.

Чухам юу болсныг мэдэх боломжгүй байсан ч Хятадад олон хүн энэ улс орон дарангуйллын шинэ шатанд хэрхэн гүн гүнзгий орж ирснийг ойлгосон мэт цочирдсон хариу үйлдэл үзүүлжээ. Дахин хэлэхэд, Хятадад байгаа олон олон хүн гадаадад суугаа хэн нэгэн рүү захидал бичиж, сонссон зүйлээ асууж, улс орны ерөнхий байдалд харамсахаас өөр юу ч хэлэх боломжгүй гэж бичжээ.

Хэдийгээр сүүлийн үеийн эдгээр үйл явдлын нарийн ширийн зүйлс өвөрмөц боловч тэдгээрийн зарим дүр төрх нь тус улсад урьд өмнө тохиолдсон хямралтай төстэй юм. Жишээлбэл, 1989 оны Тяньаньмэний хямралыг авч үзье. Хэдийгээр Дэн Сяопин дээд удирдагчийн хувьд талбайг дүүргэсэн оюутан, ажилчдын эсрэг аллага үйлдэхийг зөвшөөрч байсан ч дараа нь тэрээр "улс орны хувь заяа нэг эсвэл хоёр хүний нэр хүнд дээр тогтох нь эрүүл бус" гэдгийг зөвшөөрсөн.

Дахиад тодруулахад Маогоос хойш Хятадад Ши шиг ганц хүн ноёрхож байгаагүй.

Бүр долоон дор, Ши Жиньпингийн удирдлага дор эдийн засгийн хямралаас үүдэлтэй эдийн засгийн өсөлт удаашрал, үл хөдлөх хөрөнгийн хөөс гэх мэт хямралын дохио болгонд, эсвэл одоо улс төрийн шинжтэй байсан ч гэсэн либералчлах шинэчлэлийн оронд түүний улс орон болон Хятадын өргөн дундаж давхаргынханд хэрэгтэй бөгөөд дундаж давхаргынхан ч Ши Жиньпинд найдаж байхад түүний хариу үйлдэл бүр улам хатуу, дээрээс доошоо, дарангуйлагч болсоор байна. Энэ нь түүний Михаил Горбачевын удирдлаган дор Зөвлөлтийн засаглал төгсгөл болсон тухай түүний алдарт тайлбарыг аймшигтайгаар давтаж, Ши Жиньпин хэлэхдээ, ЗХУ-ын коммунист удирдагчид мэдрэлээ алдсан, өөрөөр хэлбэл тэд нүдээ олсонгүй захирч, шаардлагатай үед сөрөг хүчнийг хайр найргүй дарж чадаагүй гэсэн үг юм.

Ши-н сэтгэлд юу байгааг хэн ч мэдэхгүй ч хэдэн арван жилийн өмнө Тяньаньмэний хямралын үеэр ХКН-ын ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байсан Жао Зиянгийн жишээг тэр мэдэж байгаа нь лавтай. Жао илүү энгийн бөгөөд ядуу цагт “Шинэчлэлд эдийн засгийн тогтолцооны шинэчлэл, улс төрийн тогтолцооны шинэчлэл орно” гэж анхааруулсан. Эдгээр хоёр тал бие биедээ нөлөөлдөг ... Хэрэв [улс төрийн шинэчлэл] хэт хоцрох юм бол эдийн засгийн тогтолцооны шинэчлэлийг үргэлжлүүлэх нь маш хэцүү бөгөөд нийгэм, улс төрийн янз бүрийн зөрчилдөөн үүсэх болно.

Жао нам, засгийн газрын үүрэг, эрх мэдлийг тодорхой зааглаж байсан; тус улсын шүүхийн бие даасан байдал; тус улсын парламентын дан тамга дардаг үйл ажиллагааг зогсоох; үг хэлэх, хэвлэлийн эрх чөлөө нэмэгдсэн; мөн тус улсын өчүүхэн, эрх бүхий альтернатив улс төрийн намуудад илүү их үүрэг гүйцэтгэдэг. Тэрээр болон түүний холбоотнууд хэрвээ ард түмэнд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх боломж олгохгүй бол нийгэмд дарамт шахалт байхгүй болно, энэ нь ирээдүйд тэсрэх хямралыг бодитоор баталгаажуулах болно гэж маргаж байв.

Ши Жиньпин ХКН-ын эрх мэдлийг бууруулж болох аливаа өөрчлөлтийн талаар хэзээ ч сайн бодож байгаагүй мэт боловч хэзээ нэгэн цагт Хятадын улс төрийн тогтолцоо улс орныхоо шинэчлэлийг үргэлжлүүлж, онолын дундаж орлогоос зайлсхийхийн тулд дасан зохицох шаардлагатай болно гэдгийг тэр ч мэдэж байгаа бололтой.

Асар их эрх мэдлийг гартаа төвлөрүүлдэг олон удирдагчдын нэгэн адил түүний асуудал бол ноцтой, бодитой өөрчлөлт хийхэд тохиромжтой мөч мэт санагдахгүй байх явдал юм. Өмнө нь Маогоос хойшхи улс орны хамгийн хүчирхэг удирдагч гэж тооцогдож байсан Ши, Дэн хоёрын ялгаа нь Дэн үргэлж өндөр зэрэглэлийн улстөрчдийг шийдвэр гаргаж, бодлого хэрэгжүүлдэг байхыг анхаардагт оршино. Бүх чухал хороо, эрх мэдлийн институц бүрийг ноёрхож буй Ши Жиньпингийн үед агуу удирдагчаас өөр хэн ч байхгүй. Тяньаньмэний хямрал дэгдэхэд Дэн Жаог буруутгаж болох байсан ч тэгээд тэр ёсоор болсон. Харин Ши Жиньпинд чухал орлогч, орлон тоглогч байхгүй тул өөр буруутгах хүн байхгүй.

Энэ нь түүнийг огт өөр урхинд оруулдаг. Хэрэв тэр цэрэг, цагдаадаа залхсан, сүлжээнд холбогдсон иргэдийн эсрэг хатуу арга хэмжээ авахыг тушаавал Тяньаньмэнийх шиг бүх зүйл хурдан цуст болж, ард түмэнтэйгээ харилцах харилцаанд төдийгүй Хятад улсын хувьд ч дэлхийн тавцанд ноцтой үр дагаварт хүргэх болно. Тяньаньмэний үед ядаж нэг зарчимч генерал Сюй Цинсяний хийсэн шиг түүний зарим командлагч тушаалыг биелүүлэхээс татгалзаж магадгүй юм.

Нөгөөтэйгүүр, хэрвээ Ши стратегийг гэнэт өөрчилж, уян зөөлөн, дунд зэргийн төрх үүсгэвэл түүний тогтолцоонд байгаа болон бусад хүмүүс түүнийг сул дорой, эмзэг гэж үзэж, эрх мэдэлд нь илүү том сорилт хийх зоригтой болж магадгүй юм.

Ямар нэг байдлаар Хятад улс яг одоо эвгүй тулгуур дээр байгаа бөгөөд Ши чиглэлээ сонгох хэрэгтэй болжээ:

А.Долгор

foreignpolicy.com