x

З.Батбаяр: Ган болон үерийн давтамж нэмэгдэж байгаатай тэмцэх арга нь хөв, цөөрөм байгуулах

Усны газрын дарга З.Батбаяртай хөв, цөөрмийг хэрхэн байгуулах болон ямар ач холбогдолтой талаар ярилцлаа.

-Хөв, цөөрөм гэж юуг хэлэх вэ. Хөв, цөөрөм байгуулах нь ямар ач холбогдолтой талаар эхлээд ярихгүй юу?

-Гол болон гуу жалгаар ус урсаад өнгөрөхөд тэр усыг яаж ашиглаж болох, урсгахгүй өнгөрөөж барих ямар арга байдаг талаар хүн төрөлхтөн эртнээс бодож эхэлсэн гэдэг. Энэ нь монгол хэлэнд хөв, цөөрөм гэдэг үгээр яригдаж эхэлсэн. Хөв, цөөрөм нь түр зуурын ч бай, байнгын ч бай голын урсацыг ашиглаж, ямар нэгэн байдлаар жижиг усны хуримтлал бий болгох аргыг хэлдэг. Хөв, цөөрмийг байгалийн жамаар бий болгохын тулд голын урсгалд хаалт хийгээд, тэр хаалтад ус тулахад усны хуримтлал үүсгэдэг. Бидний ярьж заншсан хөв нь гараар буюу байгалийн нөхцөл байдлыг ашиглаад хийхийг ингэж нэрлэдэг бол цөөрөм гэдэг нь газрыг ухаж, техник ашиглаж хийхийг хэлдэг. Хүн бүр хүүхэд байхдаа голын усанд сэлэхийн тулд хэдэн чулуу овоолж тавиад тэнд нь цүлхэн үүсэнгүүт сэлдэг байсан. Үүнээс дүгнэвэл голын усыг үр дүнтэй ашиглаж, гуу жалгын дагуу урсаж байгаа усыг хуримтлуулахын тулд цуглуулдаг аргыг нийтэд нь хөв, цөөрөм гэж нэрлээд байгаа юм.

-Манай орны хэмжээнд хэдэн хөв, цөөрөм байна вэ. Сүүлийн жилүүдэд хөв, цөөрөм байгуулах ажил ямар байгаа бол?

-Хөв, цөөрөм нь нийлмэл ойлголт учраас тоо хэлэхэд тун хэцүү. Гэхдээ одоогийн Монгол Улсын усны тооллогын дүнгээс аваад үзвэл нийтдээ 300 гаруй хөв, цөөрөм манайд байгаа гэдэг. Сүүлийн 2-3 жилд том, жижиг нийлсэн 10-аад хөв, цөөрөм байгуулагдсан. 1960-1970-аад оны үед газар тариалангийн усан хангамжийг сайжруулахын тулд 3000 гаруй услалтын систем байсан гэж ярьдаг. Харамсалтай нь 1990-ээд оноос хойш эдгээр услалтын систем нь орхигдоод, олон жил ашиглахгүй явсаар задарч, муудсан асуудал үүссэн.

Манай орны хувьд уст намгархаг газар алга болж, гол мөрөн хатаж ширгэж байгаагийн улмаас үерийн аюул нэмэгдэж байна. Тийм учраас Усны газрын санаачилгаар 333 нуур хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ нь Монгол Улсад байгаа сум бүрд нэг нууртай болгох зорилготой. Үүнд гурван төрлийн арга хэрэглэх зорилго тавьсан. Нэгдүгээрт, шинээр хөв, цөөрөм байгуулах, хоёрдугаарт, хуучин байсан услалтын систем болон хөв цөөрмүүдийг сэргээх, гуравдугаарт, байгалийн нуурыг хамгаалах зорилготой.

-Хөв, цөөрмийг хур тунадас ихтэй зуны саруудад байгуулдаг уу. Хавар цас хайлахаар үүсдэг шар усыг хуримтлуулах боломжтой юу?

-Хэрвээ бид хөв, цөөрмөө байгуулчих юм бол 2-3 эх үүсвэр бий болно. Жишээ нь, үерийн усыг цуглуулна гэвэл хаврын улиралд яг одоо болж байгаа шар усны үер маш чухал. Ялангуяа гуу жалгуудад их хэмжээний цас хуримтлагдаад, дулаан болоход цас нь хайлдаг. Тэр хайлж байгаа цасны адаг, төгсгөлд нь тогтоон барих хөв, цөөрөм барина гэсэн үг. Ер нь голын урсацыг тэжээдэг гол зүйл нь нэгдүгээрт, шар усны үер, хоёрдугаарт, их усны үер байдаг. Мэдээж хур тунадас ихтэй зуны улирал болон намар оройны бороо, хаврын шар усны үерийг тогтоон барих зорилгоор хөв, цөөрөм хийдэг.

-Хөв, цөөрмийг байгуулахад төсөв их орох уу. Иргэд өөрсдөө хийж болох уу?

-Ямар хэмжээтэй байгаагаас шалтгаална. Иргэд, байгууллагууд өөрсдийнхөө санаачилгаар жижиг хэмжээний хөв, цөөрөм байгуулж болно. Гэхдээ энэ нь гараараа чулуу овоолох маягаар хийж байгаа учраас олон жилийн хугацаанд явахад хэцүү. Жишээ нь, ойрхон байгаа хоёр буганд усан тэжээл үлдээх байдлаар хөв, цөөрмийг гараараа хийх боломжтой. Хөв, цөөрөм хийлээ гэж бодоход байнгын арчилгаа шаардлагатай. Ус байнгын хөдөлгөөнд байдаг учраас тодорхой шинжлэх ухааны үндэстэйгээр хийх ёстой.

Бид хэрэгжүүлэхээр ажиллаж байгаа хөтөлбөрийнхөө хүрээнд жишиг загвар гаргасан. Хамгийн дээд хэмжээ нь 200х600 метрийн хэмжээтэй хөв, цөөрөм байгуулахаар төлөвлөж байгаа. Харин гүн нь 1.5 метр байна. Мэдээж үүнээс илүү гүн хийх боломжтой. Гэхдээ хөв, цөөрөм дийлэнх нь ил задгай газар байх учраас хүн, мал амьтан усанд унаж, бэртэхээс сэргийлэхийн тулд цөөрмийн гүн дээр нэлээд анхаарна. Байгалийн нөхцөл байдал нь оновчтой байвал хөв, цөөрөм гүнзгий, нарийхан байх тусмаа ууршилт багатай, ач холбогдол ихтэй байна.

-Хөв, цөөрмийг амжилттай байгуулсан туршлагаасаа сонирхуулахгүй юу. Хөв, цөөрөм байгуулах нэг шалтгаан нь уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой байна уу?

-Говь-Алтай аймгийн жишээг дурдъя. Тэнд сүүлийн 10 жилд хийсэн ололт нь бид 2005 оноос ярьдаг байсан булгийн эхийг хамгаалж, хашиж эхэлсэн ажлын үр дүн гарч эхэлсэн. Ингэснээр доош урсаж байгаа гол горхины хэмжээ нь уртасч байна. Энэ ажлын хоёрдугаар үе шат нь хөв, цөөрмийг байгуулах. Цаашдаа бид хөв, цөөрмөө байгуулаад сурчихвал томоохон голууд дээр урсгалын тохиргооны ажлуудыг хийнэ. Яагаад үүнийг хийхээс өөр аргагүй байдалд ороод байна гэвэл жилд ордог хур тунадасны хэмжээ өөрчлөгдөөгүй мөртлөө хур тунадасны шинж чанар эрс өөрчлөгдөөд ган, цөлжилтийн давтамж нэмэгдсэн. Шалтгаан нь уур амьсгалын өөрчлөлт. Хур тунадасны шинж чанар өөрчлөгдсөн гэдэг нь өмнө нь хоёр, гурав хоногийн турш бороо намуухан шивнэж ордог байсан бол одоо 20-30 минутын дотор хүчтэй, аадар бороо ордог болсон. Хүчтэй бороо орохоор үер болж, үерлэж байгаа усыг нь тогтоон барихад хөв, цөөрөм маш чухал үүрэгтэй болно. Хоёрдугаарт, тэр үерийн улмаас маш богино хугацаанд борооны ус ууршаад байвал байгаль дэлхийд шингэх нь багасна. Тийм учраас бороо цас ороод өнгөрөхөд усыг нь хуримтлуулж авахгүй байвал үерийн дараа тэнд ган болно. Ер нь устай холбоотой хамгийн том аюул бол үер, ган. Давтамж нь нэмэгдэж буйтай тэмцэх арга бол хөв, цөөрөм юм.

-Хот суурин газар хөв, цөөрөм байгуулах нь хэр тохиромжтой вэ?

-Хот суурин газар хөв, цөөрөм барих зайлшгүй шаардлагатай. Хамгийн энгийн усны эх үүсвэр нь дээврийн ус. Дээврийн усыг цуглуулаад гудамж талбайдаа байрлуулчихвал маш ач холбогдолтой. Зарим тохиолдолд томоохон барилга байшингуудын дээврийн усыг хуримтлуулах боломжтой. Байгаль дээр байхгүй урчаас хөв, цөөрөм гэхгүй байх. Гэхдээ ийм боломжууд бий. Хот суурин газар ялангуяа Улаанбаатар хотод ууршиж байгаа ус нь агаарын чийгшлийг нэмэгдүүлнэ. Энэ нь агаарын бохирдолтой тэмцэх арга зам болж байгаа юм.

Өдрийн сонин

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iШинэ мэдээ
Улаанбаатарт шөнөдөө 16 хэм дулаан 2 мин Сонгинохайрхан дүүргийн 33 дугаар хороонд 280 хүүхдийн суудалтай бага сургууль, цэцэрлэгийн цогцолбор ашиглалтад орно 27 мин Уулын ам, голын ай сав, үерийн буулт бүхий газарт отоглож, хоноглохгүй байхыг анхааруулав 35 мин Унаач хүүхдийн аюулгүй байдлыг хамгаалах асуудлаар хамтран ажиллах санамж бичигт гарын үсэг зурлаа 41 мин Трампын “том бөгөөд сайхан” төсөв батлагдлаа 1 цаг 15 мин Эдийн засгийн форумд барьсан Хөгжлийн сайдын “бэлэг” 1 цаг 47 мин Урт цагааны цэцэрлэгт хүрээлэнг өнөөдөр нээнэ 5 цаг 9 мин Улс орныхоо нэрийг олон улсад гаргасан уран бүтээлч, тамирчдыг баяр наадмын нээлтэд оролцуулна 5 цаг 22 мин Мисс З.Номинзул ГССҮТ-ийн хүүхдийн мэс заслын тасгийн чийрэгжүүлэх өрөөг тохижуулжээ 5 цаг 31 мин "Эдийн засгийн форум" Төрийн ордонд эхэллээ 5 цаг 47 мин Өнөөдөр чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх асуудлууд 6 цаг 19 мин Улаанбаатарт өдөртөө 27 хэм дулаан 6 цаг 37 мин ДЦС-5 төслийн хувийн хэвшлийн түншлэгчийг сонгох урьдчилсан шалгаруулалтад 3 оролцогч шаардлага хангажээ 22 цаг 25 мин Япон Улсын Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарүхито Ус сувгийн удирдах газарт зочиллоо 22 цаг 35 мин “Засгийн газрын өрийн баталгаа гаргах зөвшөөрөл олгох тухай” УИХ-ын тогтоолын төслийг өргөн мэдүүллээ 22 цаг 41 мин Ардчилсан хувьсгалын ойн баярыг улсын баяр наадамтай хамтатган тэмдэглэнэ Өчигдөр 14 цаг 36 мин Буриадын их сургууль “Монгол хэл, соёлын төв”-тэй боллоо Өчигдөр 14 цаг 29 мин Ц.Төмөрбаатар: Аавынхаа араас Ардын жүжигчин болсондоо баяртай байна Өчигдөр 14 цаг 24 мин Ерөнхий сайд Г.Занданшатарын Ажлын албанаас няцаалт гаргажээ Өчигдөр 14 цаг 14 мин Цог Жавхлант Эзэн Хаан Нарухито “Чингис хаан” үндэсний музейд зочиллоо Өчигдөр 14 цаг 07 мин
iИх уншсан
Төсвийн тэлэлтийг хэмнэлтэд шилжүүлсэн нь Япон улсын эзэн хаан Ц.Бат-Эрдэнэ: Дулаалга урт хугацааны шийдэл гэж ойлгоод байг... Цагаан зун Э.Батшугар: Хар жагсаалтыг халж, зээлдэгчийг онооны системээ... Эрчим хүчний эрх чөлөө Эдийн засгийн форумд барьсан Хөгжлийн сайдын “бэлэг” Маргаашнаас хонины махыг нэг килограммыг нь 10 мянга, үхрийн... Н.Алгаа: “Алт-3” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэгдсэн нөөц ... Үндэсний их баяр наадмын хөтөлбөр 2025 он Мотоциклийн спортын 70 жилийн ойд зориулсан улсын аваргын гу... Британид коронавирусний содон шинж тэмдэгтэй шинэ хувилбар т... Сэлбэ хотын орон сууцны төслийн тендерийг тав хуваан зарлала... Хятадад “iPhone” борлуулалт өсөж, Apple-ийн хувьцаа багахан ... Армени ШХАБ-ын гишүүн болох сонирхлоо илэрхийлэв Тэтгэврийн зээлд хязгаарлалт тавихгүй байхаар тохиролцлоо Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн албан хаагчдад мэндчилгээ дэвш... Арменийн ерөнхийлөгч асан Серж Саргсяныг хээл хахууль, хууль... Сонгинохайрханд эрэгтэй хүн хутгалуулсан хэрэгт холбогдуулан... Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн нэмэлт төслийг өргө...
Top