x

ЧИЛИ: Гуравдагч ертөнцийн сайн, муу хосолсон хамгийн сонирхолтой жишээ

Чили улсыг яагаад ийм нарийхан урт юм бэ гэж их гайхдаг. Асар өндөр Андын нуруугаар тусгарлагдсан энэ нарийн зурвас газарт мөнх цаст оргилууд байгалийн хил болж өгсөн юм. Андын нурууны оргил Аконкагуа 7000 (7049 м) метрээс дээш өндөртэй төв азийн хэдэн том оргилуудын дараа орох сүрлэг уул юм. Мэдээж дэлхийн хамгийн нарийхан урт тогтоцтой улс. 4300 км урт, дундажаар 170 км өргөнтэй.

Антарктидийн хуурай цөлийг эс тооцвол Дэлхийн хамгийн хуурай цөл Атакама Чилийн хойд хэсэгт бий. Жилд 15 мм бороо ордог гэхээр ер нь ордоггүй гэсэн үг. Зарим хэсэгтээ хэдэн зууны турш бороо ороогүй. Гэхдээ Чилийн зарим хэсэгт хур тунадас бараг ордоггүй ч далайн чийгээр тэжээгддэг ургамалтай тэрийг нь Лама гөрөөс иднэ. Атакамагийн цөлд Дакар Ралли болж тамирчдын шандасыг сорьж байсан газар. Чили нь байгалийн бараг бүхий л гоё тогтоцийг өөртөө агуулсан бөгөөд урд хэсэг Патагониад мөнх цаст оргил, мөсөн гол, Юрийн галавын үеийн том үлэг гүрвэлийн яснууд олдсоны дотор аварга том өвсөн тэжээлтэн Аргентинозавраас том үлэг гүрвэлийн гавал олдож байв. Хамгийн хуурай цөлөөс туйл орчмын хүйтэн гээд эрс тэс цаг агаартай.

Easter арал буюу Рапа Нуи гэж үзэсгэлэнт бас нууцлаг арал Чилийн мэдэл байдаг. Хэн барьсан нь үл мэдэгдэх 1000 орчим аварга том хүн хөшөөнүүд, эх газраас олон мянга жил тусгаарлагдсан амьтадын зүйл бий. Эх газраас 3500 км тусгаарлагдсан энэ арал дээр хүн яаж очсон, хэрхэн тэр том чулуун хөшөө бүтсэн нь нууц байгаад сүүлд 800 жилийн өмнө хүн очсон гэдэг баримт олдсон. Полинезууд буюу Номхон далайн оршин суугчид анхлан иржээ. Чарльз Дарвины хувьсгалын онол бүтэх чухал олдворын хэсэг, харьцуулалтууд энэ арлын бүлгээс олдсон байдаг.

1960 онд Валдивиагийн 9.5 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт нь, тэмдэглэгдсэн хамгийн хүчтэй газар хөдлөлт болж үүссэн цунами нь Япон, Филиппин, Хавай гээд Номхон далайн нөгөө талд хүрч байв. 10 метр өндөр цунами 10.000 км гаруй зам туулж Хавайд хүрч байж. Ер нь Валдивиа 150 орчим жилдээ нэг том газар хөдөлдөг тектоникын хавтангийн уулзвар дээр байдаг газар.

Латин Америкын анхны эмэгтэй уран зохиолын Нобэлийн шагналт Габриэла Мистрал Чилийнх. 1945 онд шагналаа гардсан түүний боловсролын өв улсын боловсролын салбарт том дэвшил авчирсан юм.

Чили нь зэсийн хамгийн том үйлдвэрлэгч улс. Эдийн засаг нь зэс дээр тогтож хөгжиж буй бөгөөд Чукикамата гэж дэлхийн хамгийн том зэсийн ил уурхайтай. Аль МЭӨ 500-р зуунд Чилид зэс хэрэглэж байсан баримт бий. Инкүүд дараа нь Испанийн колоны үед гээд үргэлжилнэ. Өнөөдөр 3 кг зэсийн 1 кг нь Чилийн тамгатай гэхээр зэсний их гүрэн билээ.

Ганц од нэртэй Чилийн далбаа нь АНУ-ын Техасын далбаатай тун төстэй бөгөөд Техасаас 22 жилийн өмнө бүтээгдсэн юм. Нэгнээсээ хуулаагүй гэж үздэг.

Чили нь улс төрийн хувьд адармаатай замыг туулжээ. 1810 онд Испаниас тусгаар тогтносон юм. Дэлхийн 2-р дайны дараа буюу 1960 оноос Зэсийн том уурхайнуудаа нийгэмчилснээр жинхэнэ гамшиг эхэлжээ. Манайд мал нийгэмчилдэгтэй адилхан. Улмаар улсын компани байгуулж тэр нь улс төрчдийн идэж уудаг гол суваг болж социалист ерөнхийлөгч Салвадор Алэндагийн үед Чилийн эдийн засаг элгээрээ хэвтлээ. Генерал Аугусто Пиночет цэргийн эргэлт хийснээр Чилид эдийн засаг сэргэсэн.

Пиночет алдарт эдийн засагч Милтон Фридманаас зөвлөгөө авч Чилийг босгож ирсэн боловч цэргийн дэглэмийн үед олон хүн ор сураггүй болж зовсон байдаг. Чөлөөт эдийн засгаар улсаа босгосон ч нөгөө гараараа энгийн иргэдийг их хэлмэгдүүлсэн юм. Эмэгтэйчүүд үүнд ихээр өртжээ. Пиночетийн өөр нэг гавьяа нь хар тамхи тариалагчдыг эх орноосоо хөөж, алахыг нь алснаар арай гэж амь үлдсэн хэд нь Колумби улсын хар тамхины маф цэцэглэх үндснийг тавьсан байна. Пиночет сайн, муу хийсэн зүйлтэй ч дарангуйлагч, хүний эрхийг уландаа гишгэгч байсан учраас муу нэр нь сайныгаа цохин унагасан юм. Тийм ч учраас гуравдагч ертөнцийн сайн муу хосолсон хамгийн сонирхолтой жишээ болсон улс.

Өнөөдөр Чили дэлхийн хамгийн хурдацтай хөгжиж буй улсын нэг болжээ.

Batzaya Bayasakh нүүр номоос

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iШинэ мэдээ
Хөвсгөлд 5 магнитудын хүчтэй газар хөдлөлт бүртгэгджээ 11 цаг 35 мин Төгрөгийн хадгаламж өсөж, валютын хадгаламж буурлаа 11 цаг 37 мин О.Сэргэлэн: Тархины үхэлтэй донорын тогтолцоог хөгжүүлэх нь олон хүний амийг аврах боломжтой 11 цаг 38 мин Эверестээс гадна Балбын нууцлаг оргилууд руу авирагчидыг тоо нэмэгдсээр байна 11 цаг 41 мин Хятадын Коммунист нам 15 дахь таван жилийн төлөвлөгөөгөө хэлэлцэж эхэллээ 11 цаг 47 мин Дулааны 11Г, Д шугамыг 40 жилийн дараа өргөтгөж, нөхөн сэргээлтийн ажлыг эхлүүллээ 11 цаг 49 мин Д.Отгонжаргал: Нийтийн тээврийг хөгжүүлэх сангийн орлогоор 41 шинэ автобус худалдан авлаа 11 цаг 50 мин Нийслэл, дүүргүүдийн 2026 оны хөрөнгө оруулалтыг уялдуулах ажлыг эхлүүллээ 11 цаг 51 мин Х.Нямбаатар: Түлшний нийлүүлэлтийг хоёр дахин нэмэгдүүллээ 11 цаг 52 мин Япон улс түүхэндээ анх удаа эмэгтэй Ерөнхий сайдтай боллоо 14 цаг 14 мин Х.Нямбаатар: Энэ онд 5000, ирэх онд 50 мянган өрхийн дулаалга, хийн түлшинд шилжих ажил 14 цаг 16 мин 100 буудалт даамын өсвөр, залуучуудын ДАШТ-д оролцох Монголын баг Анталья руу мордлоо 14 цаг 17 мин 405 дугаар хорих ангид гэр бүлийн уулзалтад зориулсан хүүхдийн өрөө байгууллаа 14 цаг 19 мин Хүүхдийн эрхийг хамгаалах “Хүүхэд №1” аян Архангайд өрнөж байна 14 цаг 20 мин Шатахууны хангамжийг тогтворжуулах асуудлаар импортлогч аж ахуйн нэгжүүдтэй уулзав 14 цаг 22 мин 7 настай сурагчийн амь насыг хохироосон багшид бүх насаар нь хорих ял оноов 14 цаг 24 мин “Байгалиа хамгаалъя” арга хэмжээний хүрээнд хууль бус мод боловсруулах үйл ажиллагааг зогсоов 14 цаг 25 мин Ахмад настны тэтгэвэр, зээлийн асуудлаар гаргасан ажлын хэсгийн санал дүгнэлтийг хэлэлцэв 16 цаг 4 мин Цахим орчинд түлшний наймаа нэрийн дор залилан гарах тохиолдол нэмэгдэж байна 16 цаг 5 мин ОБЕГ-аас Зам, тээврийн салбарын бэлэн байдлыг шалгаж байна 16 цаг 7 мин
iИх уншсан
Нямбаатарын уршиг М.Буянбадрах: Экспортлогчид, үйлдвэрлэгчдээ АМНАТ-ийн зөв бо... Г.Занданшатарын Засгийн газрыг огцруулсан саналын луйвар!!! Ж.Золжаргал: Монголд улс төрийн нам ерөөсөө болохгүй байна Нүүрсний ерөнхий менежер нь Төр "УИХ Үндсэн хууль зөрчсөн" гэдэг дүгнэлт гарвал ямар ч том э... Иосиф Бродскийг шүүсэн хурал Р.Энхболд: Цэргийн дэглэлт, оны ялгааг арилгахын тулд жилд н... Д.Бумдарь: Шинэ бодлого, шинэ улс төрийн хүчний эрэлт үүсчих... Хэрэггүй Х.Нямбаатар: Түлшний нийлүүлэлтийг хоёр дахин нэмэгдүүллээ Өнөөдөр дэлхийн ёс зүйн өдөр тохиож байна Эверестийн анхны экспедицийн домогт шерпа Канчха 92 насандаа... О.Сэргэлэн: Тархины үхэлтэй донорын тогтолцоог хөгжүүлэх нь ... Өндөр насны тэтгэвэр авагч нас барсны дараа түүний гэр бүлий... Бүх хүн тэгш эрхтэй, гахай илүү эрхтэй... Америкийн уулчин Эверестийн хойд энгэрээр цанаар буусан анхн... Эрүүл мэндийн байгууллагууд өвөлжилтийн бэлэн байдлаа хангах... Нисэхийн уулзвараас Тэмээтэй хөшөө хүртэл нийтийн тээврийн т... Ахмад настны тэтгэвэр, зээлийн асуудлаар гаргасан ажлын хэсг...
Top