x

Хэнийг жинхэнээсээ “хатуу, сээхээтэй, сүрлэг” гэж үнэлдэг вэ?

АНУ-ын Йелийн болон Бэйлорын их сургуулийн сэтгэл зүйчид ямар шинж тэмдгээр хүнийг хатуу чанга гэж тодорхойлдгийг  тогтоож, тэр сөрөг хэллэг яагаад эерэг утгатай болсныг тайлбарлажээ.  Бидний чанга шазруун гэдэг шиг англи хэлний badass хэллэг олон янзын утгатай. Хэрхэн хатуу чанга болохыг тайлбарлаж өгсөн судалгаа PsyArXiv порталд нийтгэгджээ.

Вadass нь хэрхэн хөрүүлэгдэх вэ: утга санаа ба орчин цагийн хэрэглээ

Учир зүйн /логика/ болон сэтгэл зүйн мэргэжилтнүүд өөрийн судалгаанд яагаад энэ энэ ойлголт болон үг анхаарагдах болсныг хэлэв.

Тэд сайн эрээр нийгэм нь тодорхойлогддог жишээг авчээ. Тийм хүний тоонд  жишээлбэл боксчин Майк Тайсон орж болох талтай. Тухайлбал, тэр хүчтэй  том, аймгийн сүртэй харагдана. Түүнийг  хатуу эр гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Английн badass үгийг апартеид ба тэгш бус эрхийн төлөө  тэмцэн эр зориг гаргасан  Нельсон Мандела зэрэг хүмүүсийг тодорхойлохдоо ашиглаж болно. Эсвэл Пакистаны хүний эрхийн төлөө тэмцэгч Малала Юсуфзай эмэгтэйчүүдийн боловсрох эрхийн төлөө тэсвэртэй зогсдогоороо хатуу хүн болно.

Англи  хэлний толь бичигт энэ үгээр жишээлбэл, тэнгисийн явган цэрэг мөн өөрийн хөгжмөөр  сэтгэгдэл төрүүлсэн гитарчдыг  нэрлэдэг. Харин Рэндом Хаусын «Америкийн сленгийн түүхэн толь бичигт (сленг гэж үгийн цуглуулга эсвэл өмнө тогтсон үгнүүдийг янз бүрийн бүлгийнхэн шинэ утгатайгаар хэргэлдэг хэллэг юм. Жишээлбэл “амбаардах” гэсэн хэллэг байна)» (1994)  энэ үг нь сөрөг агуулгатай хоёр үгний нийлбэр утгыг илэрхийлнэ гэсэн байв. «Лут, мундаг» гэдгээс гадна «аюултай, эрээ цээргүй хүн, хулиган, сахилгагүй, дургүй хүргэсэн» гэх  санааг гаргах  авч  нэг үед Вadass нь «аюултай ба ухаангүй дайрдаг “хатуу амьтан” санаагаа олжээ.

Үгийн эсрэг тэсрэг өнгө аяс:

Үг судлаачид тэмдэглэснээр, энэ үг «та бусдын эсрэг зогсохоор хүчтэй» гэх санааг гаргаж байгаа юм байна. Бусдын эсрэг зогсож, үнэнийг хэлэхээс айдаггүй, өөрийн сонирхлын төлөө байгаа хувь хүнийг яагаад муу эр гэх билээ, жинхэнэ хатуу эр биш үү гэсэн нөгөө эерэг утгыг гаргаж буй.

Хэнийг жинхэнээр “хатуу самар” гэх вэ?

Эрдэмтэд тэр хэллэг нь үнэн хэрэгтээ юуг заадаг ба түүнд яагаад янз бүрийн хүмүүс таардгийг тогтоохоор шийдсэн байв. Ингээд судалгаандаа 2200 хүнийг хамруулан янз бүрийн туршилт, шүүлэг авчээ. Тэдэнд зохимол баатартай бичлэгийг үзүүлэг сүрлэг байдлыг нь үнэлүүлэв. Энэ томъёог тодорхойлоход тохирох тэмдэг нэрүүдийг тэднээр гаргуулж үзжээ.

“Сайн эрийн” шинжийг тодорхойлоход хамгийн тохирох үгнүүд:
•    айдаггүй,
•    тэсвэртэй,
•    жинхэнэ,
•    сайн,
•    өөртөө итгэлтэй,
•    зоригтой,
•    бие даасан,
•    эерэг,
•    чадвартай.

"Байцаалтын" үр дүнд хүмүүс үнэлгээг хийхдээ гадаад төрх ба дотоод тэнхээг нь харж үздэгийг харуулав. Гадаад шинж  нь  биеийн хүч чадал,  өндөр том галбир мөн догшин ширүүн төрхөөр  харагдана. Дотоод тэнхээ нь тэсвэр хатуужил, нийгмийн дарамтыг туулахдаа ёс зүйг барьдаг, хүнд хүчир  зүйлээс шантардаггүйгээр харагддаг байна.

Тиймээс зарим нь  гадаад төрхөөрөө, нөгөө хэсэг нь дотоод шинжээрээ, хамгийн хатуу нь нөгөө хоёрыг хамруулан таарч байдаг. Үүгээр л  энэ томъёолол нийгмийн янз бүрийн хүнд таарч тохироод байгаа юм.

Үг нэмэрлэхэд,

Ер нь бол монголчууд бидэнд  янз бүрийн хэллэгийг  амьдралдаа төдийлөн  хэрэглээд байсангүй. Нэр хоч өгсөн нь зөвхөн хувь хүнд зориулагдаад, нийтийн амны хэллэг болсон нь цөөн. Гадаад ертөнцтэй ихээхэн холбогдоод, сууриншаад ирэхээр янз бүрийн хэллэгийг хэрэглэх нь ихсэв. Брюс Уиллисийн киноны  дараа “хатуу самар” гэсэн хэллэг гарсан ч газар аваагүй.

Хамгийн ихээр бид “хулиган” үгийг нийтлэг болгон сахилгагүй бүгдийг дуудах болсон нь саяхнаас. Уул нь тэр үг хоёр зууны өмнө байсан английн  гэр бүлийн Хулиган гэсэн овог ба тэдний нэг болох догшин эр уушийн газарт “хэтрүүлсэн” хүмүүсийг хөөн гаргадаг ажилтэй байсан гэдэг. Ингээд л ширүүн догшин хүмүүсийг "хулиган" гэх болсон түүхтэй.

Манайд ХХ зууны хэллэг болсон  нэг орос үг бий. Нөгөө “П...” гэх. Тэр үгээр хараана, өхөөрдөнө, үнэлнэ,  шагшина, бахархана, таашаана... Ер нь л манай түүхэнд “сайн эр” гэсэн утгаар хамгийн ихээр дэлгэрч, сайн мууг үл хамааран хэлж иржээ.

М.ЦОГТ

iСанал болгох
АНХААРУУЛГА: Та сэтгэгдэл бичихдээ хууль зүйн болон ёс суртахууны хэм хэмжээг хүндэтгэнэ үү. Хэм хэмжээ зөрчсөн сэтгэгдэлийг админ устгах эрхтэй.
iРедакцийн сонголт
iШинэ мэдээ
Сэлбэ хотын орон сууцжуулах төслийн шинэчилсэн таван багц тендерийг зарлалаа 27 мин Толгойтын хөл бөмбөгийн талбай, спорт цогцолборын ажил 75 хувьтай байна 30 мин Э.Батшугар: Хар жагсаалтыг халж, зээлдэгчийг онооны системээр үнэлдэг болно 2 цаг 7 мин Эрчим хүчний эрх чөлөө 2 цаг 36 мин Ч.Өнөржаргал: Өөрийгөө хамгаалах зорилгоор зэвсэг өмчлөх, эзэмших эрх иргэнд байхгүй 3 цаг 8 мин Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн барив 4 цаг 14 мин Сэлэнгэд ой, хээрийн түймэртэй тэмцэхэд 96 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмж хүлээлгэн өгөв 4 цаг 15 мин Трамп, Путин нар утсаар ярьж, Украины асуудлыг хэлэлцэв 4 цаг 17 мин U-15 волейболын Азийн аваргад Сэлэнгийн сурагчид багтлаа 4 цаг 18 мин И.Цэлмүүн Дэлхийн шатрын цомоос хүрэл медаль хүртэж, түүхэн амжилт гаргав 4 цаг 18 мин Улаанбурханы тохиолдол арван нэгэн мянга давжээ 4 цаг 20 мин Нийгмийн хамгааллын тусгай төв, БНСУ-ын байгууллагатай хамтран ажиллах санамж бичиг байгуулав 4 цаг 21 мин Өнөөдөр болох үйл явдлын тойм 5 цаг 29 мин Шинжлэх ухаан, технологийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах төсөл өргөн барив 5 цаг 30 мин Үндэсний их баяр наадмын тухай хуулийн өөрчлөлтийг эцэслэн батлав 5 цаг 31 мин Зээлийн хүүг бууруулах тогтоолын төслийг дахин хэлэлцүүлэхээр буцаав 5 цаг 32 мин УИХ-ын өнөөдрийн нэгдсэн хуралдааны тов, хэлэлцэх асуудал 5 цаг 33 мин Хангай, Хөвсгөлийн уулархаг нутгаар бороо орж, сэрүүхэн байна 5 цаг 34 мин Амазоны агуулахуудад 1 сая гаруй робот ажиллаж байна 17 цаг 50 мин "Ливерпүүл"-ийн довтлогч Диогу Жота ослоор амиа алдлаа 18 цаг 4 мин
iИх уншсан
Төсвийн тэлэлтийг хэмнэлтэд шилжүүлсэн нь Япон улсын эзэн хаан Ц.Бат-Эрдэнэ: Дулаалга урт хугацааны шийдэл гэж ойлгоод байг... Цагаан зун Маргаашнаас хонины махыг нэг килограммыг нь 10 мянга, үхрийн... Н.Алгаа: “Алт-3” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхэд бэлтгэгдсэн нөөц ... Тэтгэврийн зээлд хязгаарлалт тавихгүй байхаар тохиролцлоо Арменийн ерөнхийлөгч асан Серж Саргсяныг хээл хахууль, хууль... Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх төрийн албан хаагчдад мэндчилгээ дэвш... Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн нэмэлт төслийг өргө... ДОХ, гепатитийн В вирусын геном судалгаанд шинэ технологи нэ... Төрийн албан хаагчдын үндэсний чуулганд бүтээмжийг онцоллоо Жүдо бөхийн Улаанбаатар их дуулга долдугаар сард болно Баяр наадмын үеэр хүнсний аюулгүй байдлыг 171 байцаагч хянан... Үер, түймэр, газар хөдлөлтийн эрсдэл өндөр байгааг анхааруул... Гол мөрний усны түвшин нэмэгдэж, үерийн аюул өндөр байна Цахилгаан скүүтер, дугуйн хөдөлгөөнийг зохицуулах хуулийн тө... Хуульчийн мэргэжлийн шалгалтыг аравдугаар сард зохион байгуу... Үндэсний их баяр наадмын хөтөлбөр 2025 он Төрийн байгууллагын бүтэц, орон тоог цомхон болгохоор шийдвэ...
Top